اختیار انسان در قلمرو مسئولیت اخلاقی (مقایسه آرای ابن سینا و ابن عربی)

اولین شرط مسیولیت اخلاقی اختیار است. ابن سینا برای تبیین اختیار در اخلاق به مبانی عقلی حسن و قبیح برای چگونگی متخلق شدن به فضایل در انسان می پردازد. نزد ابن عربی این موضوع چنین است که فضایل اخلاقی همان اتحاد با اعیان ثابته انسان است که مظهر یکی از اسماء می شود. در پژوهش حاضر سعی شده دیدگاه این دو فیلسوف اسلامی در زمینه اختیار انسان در قلمرو مسیولیت اخلاقی مورد مقایسه قرار گیرد.

ابن سینا تاکید دارد حسن و قبح از این لحاظ که وجوه هستی شناختی دارند می توانند از طریق شریعت و بواسطه عقل فعال و توسط وحی به پیامبر الهام شوند و بنیان قوانین عملی و اخلاقی باشند. پاسخ به مسیله جبرانگاری در اراده انسان که بواسطه الزام به شریعت الهی برای انسان پدید می آید چنین است که کمالات حدود اخلاقیات از شریعت یافته می شود اما سپس قوای نظری انسان در آن تصرف می کند که از طریق شناختن قوانین و بکار بستن آنها در جزییات میسر می شود. در دیدگاه ابن عربی، جبر وجهی هستی شناختی دارد، اما معرفت انسان درباره عین ثابت خود و اراده برای اتحاد با آن نوعی از اختیار را برای متخلق شدن به فضایل اخلاقی به انسان می دهد. تفاوت نظریه ابن سینا و ابن عربی در رویکرد فلسفی، "علم و اراده عنایی" ابن سینا و رویکرد کلامی-عرفانی، "وحدت شخصیه وجود" ابن عربی است.