بازشناسی نظام دیپلماسی ایرانیان: در دوره ی قاجاریه و پهلوی

مقاله ی پیش رو می کوشد تا به این سوال پاسخ دهد که دیپلماسی ایرانیان در دوره ی قاجاریه و پهلوی چگونه دیپلماسی بوده است؟ که برآیند آن بدین قرار شد: پادشاهان قاجار و پهلوی، دیپلماسی را ابزاری، برای تداوم و استمرار حاکمیت خود بر جامعه قلمداد می کردند، زیرا با مطالعه ی مفاد عهدنامه ها و امتیازنامه ها در دوران قاجار و مفاد قراردادها در دوران پهلوی، می توان به این امر مهم پی برد. بنابراین با این رویکرد قاجارها، با بیش از یک قرن، و پهلوی ها، با بیش از نیم قرن، توانستند با آن همه ظلم و فاجعه آفرینی، در جامعه ی بین المللی آن روز، تداوم یابند و به حیات سیاسی خود ادامه دهند. فلذا از یک نظر تداوم و حیات طولانی قاجارها و پهلوی ها در قدرت سیاسی را باید در دیپلماسی آن ها در روابط بین الملل و نه در قدرت استبدادی آن ها جستجو کرد. دیپلماسی که در آن منافع بیگانگان و نه منافع مردم و جامعه ی ایران طراحی شده بود. اما علیرغم این مسایل و چالش ها، در اوج ناتوانی قاجارها و پهلوی ها، نخبگانی هم در راس دیپلماسی قرار گرفتند که توانستند با دیپلماسی واقع گرایانه و علمی، منافع جامعه ی خود را رقم بزنند، که باید به قایم مقام، امیرکبیر، قوام و مصدق اشاره کرد: زیرا الف. قایم مقام در مذاکرات صلح الرزنه الروم به میرزای آشتیانی می نویسد: با زور میرزایی و قوه ی انشایی الفاظ مبهمه را بگنجانید، که راه سخن برای ما باز باشد.