توسعه کالبدی و اقتصادی فسطاط؛ از سال 256 تا 564 ه.ق

این پژوهش با عنوان «توسعه کالبدی و اقتصادی فسطاط از سال 256 تا 564 ه.ق» درصدد است تا به چگونگی روند توسعه شهری و اقتصادی فسطاط و عوامل صعود یا رکود آن در دوران استیلای طولونیان، اخشیدیان و فاطمیان پاسخ دهد. شهر فسطاط در دوره اموی به واسطه جغرافیای ممتاز خود توانست در عرصه سیاسی- اداری، صنعت و تجارت از اسکندریه پیشی بگیرد. با تاسیس دولت عباسی، این شهر از سمت شمال گسترش و در زمینه اقتصادی اعتبار بیشتری در تجارت بین المللی یافت. نتایج این نوشتار حاکی از آن است که در دوره حکومت طولونیان، شهر جدیدالتاسیس قطایع به فسطاط ملحق گردید و این شهر به تولیدکننده اصلی سفال های مرغوب مبدل شد. فسطاط در دوره اخشیدیان و پس از مرگ محمد بن طغج، به دلیل بحران های طبیعی و بی توجهی حاکمان به آن ها، دچار افول گردید اما با آغاز حکومت فاطمیان در مصر، بر این بحران ها فایق آمد. در دوره فاطمی، مسیرهای تجاری از عراق و خلیج فارس به مصر و دریای سرخ منحرف شد و بندرهای اسکندریه و عیذاب، نقش اساسی در پیوند تجاری فسطاط با اروپا، یمن و شرق دور داشتند. فسطاط از طریق صور، لاذقیه و عسقلان با شامات مرتبط می شد و واسطه مهمی بود که افریقیه را با مراکز تجاری اقیانوس هند متصل می ساخت. همچنین سکونت تجار بیزانسی، آمالفیایی، ونیزی و پیزایی در رونق تجاری فسطاط تاثیر بسزایی داشت. با این حال در قرن ششم ه.ق، به آتش کشیده شدن این شهر از بیم تسلط صلیبیان، سبب شد تا فسطاط موقعیت ممتاز خود را در مصر از دست دهد