حساب ابجد، کمند معقولات مجرد؛ نقدی بر دو دیدگاه «فلسفی ریاضی» از شهید مطهری و آیت الله جوادی آملی

شهید مطهری معتقد است حساب ابجد حسابی اعتباری است نه حقیقی؛ لذا نمی توان آن را کاشف حقیقتی از حقایق عالم دانست. از طرفی دیگر آیت الله جوادی آملی معتقد است مقوله کم مختص عالم ماده و مثال است و کمند آن به معقولات نمی رسد. این دو دیدگاه ریاضی فلسفی ظاهرا به هم ارتباطی ندارند، اما درواقع انکار یک حقیقت متضایف اند؛ چون حساب ابجد اگر یک «حساب» حقیقی باشد، «معدود» آن جز «معقولات» و «معانی مجرده» نخواهد بود، منتهی به واسطه معدودیت حروف و کلمات. به نظر می رسد، تعدید مفاهیم و معقولات ثبوتا استحاله ندارند؛ آنچه مستحیل است، تعدید به واسطه شکل و وزن و امثال آن است که البته مفاهیم از آن مبرا هستند. تعریف و تطبیقات اکابر عرفان و حکمت مانند ابن ترکه و میرداماد نیز نشان می دهد این تعدید نه تنها ممکن، بلکه به لطف حساب «ابجد» ثابت است؛ زیرا منتهی به کشف عبارات «مشترک الکم والمعنی» می شود. عباراتی که اگرچه به لحاظ ترکیب حروف مختلف اند، اما به لحاظ کم و کیف (روح معنا) مشترک اند؛ و چون اشتراک دوگانه مذکور، به عنوان یک نظم، مسانخ علم و اراده باری است نه علم و اراده واضع یا مستعمل عبارات؛ به برهان لمی ثابت می شود، حساب ابجد نیز حقیقی و الهی، با معدوداتی از سنخ معانی است. ابهام این کبریات به وسیله صغریات منقول و محصل مذکور در متن قابل رفع است.