تحلیل گفتمان انتقادی خطبه 108 نهج البلاغه بر اساس مربع ایدئولوژیک ون دایک

تحلیل متون دینی بر اساس نظریه ها موجب پویایی و درک ژرف تر آن ها می شود. یکی از نظریه های جدید  مطرح شده در قرن بیستم، نظریه مربع ایدیولوژیک ون دایک است. وی که از نظریه پردازان برجسته تحلیل گفتمان انتقادی است، نظریه مربع ایدیولوژیک خود را برای تحلیل گفتمان ارایه می دهد. مربع ایدیولوژیک وی دارای چهار ضلع است که بر برجسته سازی ویژگی مثبت خودی، برجسته سازی ویژگی های منفی دیگری، کم رنگ سازی ویژگی منفی خودی و به حاشیه رانی ویژگی های مثبت دیگری تاکید دارد. با توجه به کارایی بالای این نظریه، پژوهش پیش روی قصد دارد، خطبه 108 نهج البلاغه را با رویکرد کیفی و روش تحلیل گفتمان انتقادی بر اساس مربع ایدیولوژیک ون دایک بررسی نماید. چنین استنباط می شود که تمامی تلاش صاحب سخن از برجسته سازی ها و حاشیه رانی ها، به منظور تحقق این ایدیولوژی پنهان است که امام علی (ع) و پیامبر (ص)، بر حق اند و حکومتشان نیز، نماد درستی و حاکمیت حق است. در مقابل، بنی امیه باطل و ناحق اند و زمامداری شان نیز، نماد حاکمیت ناراستی و باطل است. همچنین، ایدیولوژی صاحب گفتمان درباره کوفیان این بوده است که آنان با کوردلی و سستی و نابینایی، به گروه باطل پیوسته اند که باید آگاهشان کرد و از پیوستن صددرصدی به جبهه باطل و سیاهی مطلق، نجاتشان داد. توضیح یک نکته در اینجا ضرورت دارد و آن اینکه می گوییم امام (ع) کوشیده است تا نکات منفی خود یا خودی را به حاشیه براند، به این مفهوم نیست که ایشان نقاط ضعفی برای خود متصور بودند، بلکه موضوع از پندار باطل جبهه مقابل سرچشمه گرفته و به تبع آن، صاحب گفتمان تلاش کرده است، نکات منفی منتسب به جبهه خودی را به حاشیه براند.