ارائه الگویی برای شناسایی عناصر مهم گزارشگری پایداری شرکتی با تاکید بر اصول و ارزش های اسلامی

با توجه به اهمیت پایداری در اسلام، شرکت های اسلامی می توانند با پایبندی به الزامات پایداری و گزارشگری پایداری، نقش مهمی را در توسعه پایدار ایفا کنند. در اسلام مفاهیم ارزشمندی برای پایداری وجود دارد. با وجودی که بعضی از نویسندگان، دیدگاه هایی در ارتباط با گزارشگری پایداری شرکتی با رویکرد اسلامی ارایه کرده اند، تاکنون الگوی جامعی برای شناسایی عناصر آن ارایه نشده است تا بتواند الگوهای متداول را با لحاظ کردن آموزه های اسلامی کامل کند. در این راستا پژوهش حاضر درصدد است تا الگویی برای شناسایی عناصر مهم گزارشگری پایداری شرکتی با تاکید بر اصول و ارزش های اسلامی، به منظور سنجش سطح افشای فعالیت های پایداری شرکت های اسلامی، از جمله شرکت های ایرانی ارایه کند.
پس از بررسی گزارش های پایداری نمونه ای از شرکت های مورد تایید شریعت در مالزی و اندونزی، بررسی گسترده ادبیات موضوع و نظرخواهی از خبرگان، عناصر اولیه الگو با استفاده از روش تحلیل مضمون استخراج شد و به کمک روش دلفی فازی، این عناصر غربال شدند. جامعه آماری در بخش اجرای روش دلفی فازی خبرگان گزارشگری پایداری و مالی اسلامی بودند که از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. عناصر اولیه شناسایی شده، در قالب پرسش نامه، برای غربالگری در سال 1401 برای آنان ارسال شد.
درمجموع، 203 شاخص به عنوان عناصر اولیه الگو شناسایی شد. از کل شاخص های شناسایی شده، 158 شاخص مرتبط با استانداردها و رهنمودهای گزارشگری پایداری متداول و 45 شاخص مرتبط با فعالیت های مسیولیت پذیری اسلامی شرکت ها بود. شاخص ها بر اساس تشابه در قالب 13 مولفه متداول و چهار مولفه اسلامی قرار گرفتند. مولفه ها نیز در قالب چهار بعد اجتماعی، زیست محیطی، راهبری پایداری و اقتصادی دسته بندی شدند. در بعد اجتماعی 84 شاخص شناسایی شد که در مولفه های رضایت مشتریان، رفاه کارکنان، مشارکت در جامعه محلی و فعالیت های مسیولیت پذیری اجتماعی اسلامی طبقه بندی شدند. بعد زیست محیطی شامل 43 شاخص بود که در مولفه های مدیریت مصرف منابع طبیعی، مدیریت آلایندگی، نوآوری محصولات و خدمات و فعالیت های مسیولیت پذیری زیست محیطی اسلامی طبقه بندی شدند. 46 شاخص شناسایی شده برای بعد راهبری پایداری، در مولفه های رویه های گزارشگری پایداری، ساختار راهبری پایداری، حقوق سهام داران و راهبری شرعی قرار گرفتند. بعد اقتصادی نیز شامل 30 شاخص بود که در مولفه های عملکرد اقتصادی، تاثیرهای غیرمستقیم اقتصادی، مدیریت زنجیره تامین، مبارزه با رشوه و فساد و فعالیت های مسیولیت پذیری اقتصادی اسلامی طبقه بندی شدند. در مرحله غربالگری با استفاده از روش دلفی فازی، در مجموع 21 شاخص حذف شد و عناصر مهم الگو در قالب 182 شاخص، 17 مولفه و 4 بعد نهایی شد.
با تاییدشدن اکثریت شاخص های شناسایی شده در الگو، می توان اذعان کرد که اغلب آن ها از دید خبرگان حایز اهمیت بودند. به علاوه، تایید شدن اکثریت شاخص های اسلامی در هر یک از ابعاد الگو، اهمیت لحاظ کردن اصول و ارزش های اسلامی را در تکمیل عناصر الگو نشان می دهد. مطالعه حاضر می تواند تکمیل کننده مطالعات مربوط به گزارشگری پایداری و مالی اسلامی باشد و بستری را برای ایفای تعهدهای شرکت های اسلامی نسبت به خداوند متعال، ذی نفعان و محیط زیست فراهم کند.