تعیین راهبردهای برتر تخصیص منابع آب در آبخیز دربند سملقان

کشور ایران در ناحیه ی خشک و نیمه خشک جهان است و یکی از مسائل اساسی در این منطقه کمبود آب است. برداشت بی‏ رویه از آب‏ های زیرزمینی بدون جایگزینی، در بسیاری از آبخوان‏ های کشور از جمله آبخوان دشت سملقان استان خراسان شمالی موجب کاهش سطح آب زیرزمینی شده است. این پژوهش با هدف تعیین راهبردهای مدیریتی مناسب برای بهره برداری بهینه از منابع آب در آبخیز دربند سملقان با رویکرد SWOT انجام شده است.

در این پژوهش گام اول جمع آوری اطلاعات و آمار منطقه ی مطالعه شده بود و گام دوم جمع آوری کلیه ی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید منطقه، از دیدگاه 20 نفر از افراد خبره، استادان دانشگاه، کارشناسان و متخصصان منابع آب برای تصمیم گیری راهبردها بود. در مرحله ی بعد، از شرایط منطقه و هدف انجام این پژوهش گزارشی به آن ها داده شد و امتیازدهی عامل های داخل (قوت و ضعف) و عامل های خارجی (فرصت و تهدید) انجام شد. با بررسی تطبیقی عامل ها، با وضعیت فعلی و انتخاب گروه راهبردی برتر از میان راهبردهای SO، WO، ST و WT ماتریس SWOT تشکیل شد و مهم ترین راهبردهای مدیریتی سازگار با منطقه ارائه شد.

نتایج و بحث:

جمع نمره های به‏ دست آمده از ماتریس ارزیابی عامل های داخلی و داخلی در ماتریس SWOT به ‏ترتیب قوت ها 1/838، ضعف ها 2/276، فرصت ها 1/908 و تهدیدها 2/572 بود. نتایج نشان داد که ضعف ‏ها بر قوت ‏ها غلبه داشتند و هم چنین تهدیدها در مقایسه با فرصت ‏ها پیش‏رو بودند. از دیدگاه افراد خبره شرکت کننده در جلسه ی طوفان فکری، راهبرد WT، بیش‏ترین استقرار را در میان دیگر راهبردها داشت و راهبردهای منطقه ی مطالعه شده به راهبردهای تدافعی نزدیک بود. هدف این راهبرد به حداقل رساندن زیان‏ های ناشی از تهدیدها و نقاط ضعف است.

نتیجه  گیری و پیشنهادها:

پس از تعیین سنجه های ضعف، قوت، فرصت و تهدید، در نهایت راهبرد تدافعی به عنوان راهبرد مدیریتی برتر در آبخیز دربند سملقان تعیین شد. با‏توجه‏ به نتایج و براساس فرصت‏ ها و قوت ‏های موجود و برای رسیدن به تعادل ‏بخشی آبخوان منطقه، می توان راهکارهایی را پیشنهاد داد که تا حد امکان تهدیدها و ضعف ‏ها را خنثی کند. با هدر رفتن زمان به عنوان اصلی ‏ترین عامل فرصت، شرایط در آینده ی نه ‏چندان دور از حالت کنونی هم بسیار بحرانی ‏تر خواهد شد. تغییر الگوی کشت و استفاده از گونه های کم آب خواه متناسب با اقلیم منطقه، بهره گیری از فناوری های نوین برای بهبود الگوهای تخصیص و عرضه ی آب، توسعه و ارتقاء مهارت های لازم برای استفاده کارآمد از منابع آبی در میان بهره برداران از جمله مناسب ‏ترین راهکارهای کاهش مصرف و نزدیک شدن به هدف تعادل ‏بخشی سفره ی زیرزمینی دشت سملقان است.