ارزیابی اثر کاربری‏ زمین و ویژگی‏ های خاک بر اندازه ی سرب خاک آبخیز شهری شیراز با استفاده از زمین آمار و نقشه برداری رقومی خاک

توسعه ی شهری، چالش های زیست محیطی به همراه دارد، و یکی از این چالش ها، آلودگی خاک به فلزهای سنگین است که برای بهداشت و سلامت عمومی آبخیزنشینان بسیار نگران کننده است. یکی از فلزهای سنگین که در زیست بوم های شهری نقش مهمی در آلودگی خاک دارد، عنصر سرب است. سرب از دیرباز به وسیله ی بشر استفاده شده است و در دهه های اخیر بنزین سرب دار، یکی از منابع اصلی این آلاینده در آبخیزهای شهری است. استفاده از نقشه برداری رقومی خاک با استفاده از تابع های موجود در زمین آمار، پهنه بندی آلودگی خاک را در مقایسه با روش های قدیمی دچار تحول کرده است و می تواند به مدیریت بهینه ی آلودگی خاک منجر شود. افزون بر این، کاربری زمین می تواند تاثیر زیادی بر این مدیریت داشته باشد. هدف این پژوهش، پهنه بندی اندازه ی فلز سنگین سرب خاک و ارتباط آن با کاربری زمین می باشد.

منطقه ی مطالعه شده، آبخیز شهری شیراز با مساحت 41133 هکتار، به عنوان بخشی از آبخیز دریاچه ی مهارلو در بخش مرکزی شهرستان شیراز استان فارس در جنوب ایران بود. وضعیت رطوبتی و دمایی خاک های منطقه به ترتیب زریک و ترمیک می باشد. کاربری‏ های بررسی شده در این پژوهش شامل: زمین های بایر، پارک شهری، باغ و زمین های مرتعی کوهستانی بود. به منظور تعیین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک از هر کاربری 30 نمونه خاک از ژرفای صفر تا 20 سانتی متری برداشت شد. برای تولید نقشه های رقومی از سامانه ی اطلاعات جغرافیایی و مدل های زمین آماری واریوگرام کروی و نمایی استفاده شد. همچنین از روش کریجینگ برای برآورد ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و اندازه ی سرب استفاده شد.

نتایج و بحث:

براساس نتایج این پژوهش تفاوت ویژگی های شیمیایی خاک مانند واکنش، کربنات کلسیم معادل و اندازه ی مواد آلی در کاربری های مختلف معنی دار بود. همچنین اندازه ی ظرفیت تبادل کاتیونی و آلودگی سرب در سطح 0/01 معنی دار بود. نتایج این پژوهش نشان داد که در خاک های آبخیز شهری شیراز، اندازه ی سرب تحت تاثیر برخی از ویژگی های شیمیایی خاک مانند ماده آلی و ظرفیت تبادل کاتیونی بود. در منطقه ی بررسی شده در کاربری های مختلف زمین ، روند آلودگی سرب به این گونه بود: زمین های مرتعی کوهستانی < باغ < پارک شهری < زمین های بایر.

نتیجه گیری و پیشنهادها:

نتایج این پژوهش نشان داد که کاربری های مختلف زمین می توانند بر اندازه ی سرب تاثیرگذار باشند. با توجه به مشکل آلودگی خاک در آبخیزهای شهری و تاثیر مهم کاربری زمین در اندازه ی آن، انجام طرح های پژوهشی و توسعه ی شهری برای بررسی های دقیق کاربری زمین و ارتباط آن با دیگر ویژگی های محیطی از جمله آلودگی خاک پیشنهاد می‏ شود. همچنین انجام پژوهش های بیشتر موضعی و موضوعی در زیست بوم های شهری بر تاثیر انواع گونه های گیاهی بر اندازه ی فلزهای سنگین در خاک بررسی شده پیشنهاد می شود تا با کاشت آن نوع پوشش گیاهی به آلودگی زدایی خاک کمک شود.