تفسیری نو از کاربری مجموعه بندیان درگز براساس بازنگری در کارکرد فضای معماری D: نمونه ای از نیایشگاه های خانوادگی در دوره ساسانی

محوطه A بندیان درگز به سبب وجود فضاهای معماری و گچ بری های بی نظیر، یکی از مهم ترین محوطه های ساسانی شمال شرقی ایران است که در دهه 70ه‍.ش. مورد کاوش قرار گرفت و به عنوان نیایشگاهی متعلق به «بهرام پنجم» معرفی گردید. در سال های بعد این نظریه موردنقد قرارگرفته و کاربری محوطه بندیان در حد یک خانه اربابی یا مجموعه ای مرتبط با تدفین پیشنهاد شد. نگارندگان این نوشتار سعی کرده اند تا براساس مقایسه فضای معماری D بندیان که به آتشکده معروف است با فضاهای معماری مشابه و هم چنین منطبق سازی با برخی از رسومات آئینی زرتشتی، شناخت و درک بهتری از هویت معماری و کارکرد فضاهای معماری محوطه A بندیان ارائه دهند. مهم ترین پرسش قابل طرح در این پژوهش کارکرد محوطه A بندیان است که از منظر ارتباط با آتش های مقدس سه گانه دارای چه مرتبه ای بوده و چه عملکردی را برای این مجموعه می توان درنظر گرفت؟ فرضیه قابل طرح برای این پرسش بدین ترتیب است که احتمالا این مجموعه با آتش دادگاه در ارتباط بوده و عملکرد آن به عنوان یک نیایشگاه خانوادگی است. پژوهش پیش رو از منظر ماهیت بنیادی و روش آن از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی-تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات در آن به صورت میدانی-کتابخانه ای و براساس مقایسه محوطه های موردمطالعه به صورت میدانی و استفاده از گزارش های منتشرشده و منطبق سازی این فضاهای معماری با رسومات زرتشتیان است. نتایج پژوهش این موضوع را مطرح می سازد که احتمالا فضای معماری D یک یزشنگاه بوده که در آن برای مراسم هایی مانند «یزشن» از آتش دادگاه استفاده می شده است و مجموعه بندیان نیایشگاهی خانوادگی مرتبط با خانواده مرزبان نواحی شمال شرقی ایران در دوره میانی ساسانی است. این پژوهش از این منظر می تواند مورد اهمیت باشد که ضمن ارائه تفسیری نو از هویت مجموعه بندیان، نمونه ای از نیایشگاه های خانوادگی دوره ساسانی را نمایان می سازد که تا پیش از این تنها در منابع مکتوب قابل مشاهده بوده است.