چالش ها و پیش نیازهای اجرای پرونده الکترونیک سلامت در ایران: نامه به سردبیر

سردبیر محترم پرونده الکترونیک سلامت (Electronic health record, EHR) به عنوان نسخه الکترونیکی از تاریخچه پزشکی بیمار که توسط ارایه دهنده مراقبت های سلامت برای مدتی نگهداری می شود و شامل تمام داده های بالینی حیاتی است که در راستای مراقبت های ارایه شده به یک فرد است.1 این سیستم اطلاعاتی جهت ارایه خدمات با کیفیت، هزینه اثربخش، مشتری گرا و همچنین دسترسی به موقع به اطلاعات کامل و صحیح ضروری است.2و3 علیرغم مزایای بالقوه پرونده الکترونیک سلامت (EHR)، پیاده سازی آن با موانع اجرایی مواجه است که مهمترین آنها محدودیت های بودجه ای، فناوری، نگرشی و جنبه های سازمانی می باشد. لذا پیش از پیاده سازی باید عوامل فنی و غیر فنی شناسایی شوند و موانع پیاده سازی رفع گردد.4 یکی از چالش های اصلی در پیاده سازی EHR در ایران کمبود یک سیستم استاندارد است. در حال حاضر، چندین سیستم EHR در کشور استفاده می شوند، اما اغلب آنها فاقدقابلیت همکاری هستند، که موانعی برای اشتراک داده ها و تداوم مراقبت ها ایجاد می کنند. چالش دیگر هزینه اجرای EHR است. بسیاری از مراکز ارایه کننده خدمات سلامت، به ویژه در مناطق روستایی فاقدمنابع لازم برای پیاده سازی این سیستم ها هستند. هزینه های خرید سخت افزار و نرم افزارهای مربوطه و همچنین ارایه آموزش به کارکنان می تواند بسیار گران باشد. طبق برآوردهای وزارت بهداشت، سالیانه حدود 500 میلیارد تومان برای استقرار EHR لازم است. این درحالی است که رقم مصوب در قوانین بودجه سنواتی برای این منظور حدود 200 میلیون تومان بوده است. طبق گزارش دیوان محاسبات کشور، اعتبارات پیش بینی شده طی سنوات اخیر بابت (برنامه توسعه دولت الکترونیک) و (گسترش فن آوری ارتباطات و اطلاعات در بهداشت و درمان) تخصیص مناسبی نداشته و غالبا صرف هزینه های مربوط به سامانه های غیرمرتبط با موضوع EHR (مانند اتوماسیون اداری و...) شده است. عدم تناسب ساختار اجرایی با ابعاد و گستردگی طرح و تغییرات مکرر مدیریتی از دیگر چالش های پیش روی این طرح است. EHR از پیچیده ترین پروژه‎ها در همه دنیا محسوب می شود که تحقق آن ساختاری متشکل از تیم های متخصص جهت اموری نظیر تحقیق و توسعه، مطالعات کاربردی، خدمات فنی و مشاوره، تحلیل و ارزیابی و مدیریت پروژه را در کشور می طلبد، در حالی که بزرگترین اقدامی که وزارت بهداشت به عنوان متولی نظام سلامت در راستای ارتقای این ساختار در بدنه خود انجام داده است، ارتقای سطح دفتر آمار و فناوری اطلاعات به سطح مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت است. تغییرات مکرر مدیریتی مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت و عدم اتصال بخش عمده ای از مراکز ارایه دهنده خدمت با مرکز تبادل اطلاعات سلامت نیز از چالش های موجود است. در حال حاضر از مجموع حدودا 170 هزار مرکز ارایه خدمت در کل کشور، کمتر از 30 هزار به مرکز تبادل اطلاعات سلامت اتصال یافته اند، به طوری که موارد مهمی همچون اقدامات بالینی، در کمتر از 20% مطب‎ها و بیمارستان ها و همچنین در کمتر از 40% مراکز و کلینیک ها ثبت می شوند. به غیر از اطلاعات هویتی بیمار و داده های مالی و اداری، بخش زیادی از اطلاعات در بسیاری از مراکز در سامانه ثبت نمی شوند و می توان عنوان کرد که ماهیت پرونده هایی که در مراکز تشکیل می شوند، بیشتر مالی است تا بالینی. در حال حاضر سازوکار مواجهه با چالش‎های امنیتی، مجوزهای دسترسی به داده ها و اینکه چه مرجعی مجاز است اطلاعات را در اختیار دیگران قرار دهد هنوز مبهم است. عدم استفاده پزشکان جهت اجرای EHR در مطب و همچنین داروخانه ها به دلیل بار مالی نیز اجرای این رویکرد را دچار مشکل کرده است. محدودیت های نگرشی و رفتاری افراد، نقایص موجود در زیرساخت های ارتباطی کشور، کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر جذب در حوزه مدیریت اطلاعات سلامت و انفورماتیک پزشکی از دیگر موانع اجرای این طرح در کشور است. برای غلبه بر این چالش ها، چندین الزام اجرایی باید برآورده شود. باید یک استراتژی و سیاست ملی شفاف برای اجرا EHR وجود داشته باشد. این باید شامل دستورالعمل ها و استانداردهایی برای سیستم های EHR باشد و اطمینان حاصل شود که همه سازمان های مراقبت های سلامت در جهت اهداف یکسان و با استفاده از سیستم ها و استانداردهای یکسان کار می کنند. نیاز به سرمایه گذاری در زیرساخت ها و فناوری، 557   به ویژه در مناطق روستایی است، که می تواند شامل ارایه سخت افزار، نرم افزار و آموزش لازم برای اجرای EHR به سازمان های مراقبت های بهداشتی باشد.باید بر استانداردسازی و قابلیت همکاری بین سیستم های مختلف از جمله توسعه استانداردها و اصطلاحات ملی و همچنین تلاش برای اطمینان از ارتباط سیستم های EHR مختلف تمرکز شود. به رسمیت شناختن نظام نظارتی الکترونیک و واگذاری وظایف تعیین صلاحیت شرکت ها و سامانه های حوزه سلامت الکترونیک به این نظام، تامین بستر ارتباطات امن تبادل اطلاعات، رفع خلاهای قانونی عمده در راستای پیاده سازی ارکان نظام سلامت الکترونیک (نسخه نویسی الکترونیک، سلامت همراه و سلامت از راه دور) و تامین اعتبار مالی پایدار از دیگر پیش نیازهای اجرای EHR در ایران است. پیش بینی ضوابط مشارکت بخش خصوصی در بخش سلامت و اتصال بخش خصوصی به مرکز تبادل داده های سلامت، تدوین سند ملی سلامت الکترونیک، شامل تعیین دقیق نقش هرکدام از ذینفعان، زمانبندی اجرای مراحل، پایش و ارزیابی طرح و همچنین نحوه پرداختن به جوانب مختلف سلامت الکترونیک از جمله ثبت و نگهداری اطلاعات پزشکی افراد، تبادل اطلاعات سلامت بین مراکز مختلف بهداشتی و درمانی جهت بهبود مراقبت از بیماران، امنیت اطلاعات، حفظ حریم خصوصی اطلاعات سلامت افراد نیز در اجرای EHR باید در نظر گرفته شود. آموزش و شرکت ذینفعان مختلف این حوزه از جمله پزشکان و کادر سلامت و همچنین مردم در فرآیند تصمیم گیری و پیاده سازی، حمایت های دولتی و شرکت های بیمه گر سلامت (از طریق ایجاد انگیزه های مستقیم یا غیرمستقیم) مانند ارایه پاداش های مالی برای پزشکانی که از EHR استفاده می کنند، پیاده سازی تدریجی پرونده الکترونیک سلامت به دلیل بار کاری سنگین کاربران، به ویژه پزشکانی که زمان کافی برای یادگیری ویژگی های موجود در سیستم EHR را در اختیار ندارند از عوامل موثر بر اجرای این طرح است. تدوین اسناد و قوانین بالادستی (تاکید بر همکاری سازمان های مختلف در توسعه EHR)، تشکیل تیم های تخصصی از کارشناسان و متخصصان در زمینه های مختلف و ارتقای مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت می توان اجرای EHR در کشور را مصون از تغییرات دولت ها، مدیران و ساختارها و ناپایداری های سیاسی و اجتماعی نگه داشت. Rahmani H., Asadi-Piri Z   پیشبرد اقدامات و هماهنگی های فرابخشی با مشارکت سازمان های مختلف از جمله سازمان برنامه بودجه (شمول بودجه ویژه به حوزه سلامت الکترونیک کشور)، سازمان ملی استاندارد ایران (تدوین کلیه استانداردهای لازم مورد نیاز برای پرونده الکترونیک سلامت ایران) وزارت ارتباطات (تکمیل شبکه اطلاعاتی کشور برای توسعه شبکه ملی سلامت به کلیه مراکز ارایه کننده خدمات سلامت) و تشکیل کمیته راهبری سلامت الکترونیک در دولت از دیگر عوامل تسهیل کننده اجرای EHR در ایران است. علاوه بر این، نیاز به استانداردسازی اصطلاحات پزشکی و سیستم های کدگذاری وجود دارد تا اطمینان حاصل شود که داده ها می توانند در بین سازمان های مختلف مراقبت های سلامت مقایسه و تجزیه و تحلیل شوند. درک این نکته ضروری است که اجرای موفقیت آمیز EHRs در ایران مستلزم سرمایه گذاری قابل توجهی از منابع و تلاش است. با این حال، مزایای بالقوه برای مراقبت از بیمار و نتایج، این تلاش را ارزشمند می کند. با پرداختن به چالش ها و برآوردن پیش نیازهای اجرای EHR، می توانیم اطمینان حاصل کنیم که بیماران در سراسر ایران از مراقبت های سلامت با کیفیت، ایمن و کارآمد برخوردار می شوند.