تاریخ‏ گذاری روایت «النساء نواقص العقول» در خطبه 80 نهج البلاغه

روایت نقصان عقل زنان در نهج‏ البلاغه یکی موضوعات چالش‏برانگیز در روایات زنان است که شایسته است ازطریق روش‏های نوین حدیث‏پژوهی آن را بازخوانی نمود. این مقاله با روش تحلیلی توصیفی و براساس تاریخ‏گذاری اسناد و متن و تعیین حلقه مشترک و ترسیم شبکه اسناد انجام شده ‏است. بنابر یافته‏های پژوهش، این روایت پیش از ورود در نهج‏ البلاغه در منابع روایی اهل سنت به گستردگی وجود داشته و از نیمه اول قرن دوم در مدینه توسط یزید بن عبدالله بن الهاد از راویان اهل سنت مطرح گردیده و تا قرن سوم در مناطق کوفه، بغداد و مصر با متون متفاوت و بسط متن، بازتاب یافته است. همین مضمون بدون سند با دو تحریر متفاوت به منابع روایی شیعه راه یافته است. در تحریر اول، متن اهل سنت را تداعی می‏کند و تحریر دوم متن نهج‏ البلاغه است که با نام عایشه جمع گردیده ‏است. پیش‏تر از نهج‏ البلاغه این متن در قرن سوم در المسترشد طبری شیعی با عنوان «بعد از جنگ نهروان» به شکل ادراج آمده است. به‏نظر می‏رسد متن نهج‏ البلاغه تقطیع سید رضی از متن المسترشد است که با اضافاتی در حکم یک خطبه مستقل در مذمت عایشه بعد از جنگ جمل عنوان یافته است. با این توصیف، پیش‏تر در کتاب‏هایی که در تاریخ جنگ جمل نیز نگارش شده و مربوط به قرن اول تا سوم بوده‏اند، به این روایت هیچ اشاره ای نشده است و لذا این روایت در متون شیعه تاریخ ظهور متاخری را در قرن سوم هجری نشان می‏دهد.