ریخت زمین ساخت گسل کوهبنان

گسل کوهبنان در حاشیه جنوب خاوری خرد قاره ایران مرکزی در بین بلوک طبس و بلوک یزد از شمال باختری کرمان تا شمال باختری بهاباد واقع در خاور بافق با طول 300 کیلومتر و امتداد شمال باختری- جنوب خاوری ادامه دارد. این گسل یکی از لرزه خیزترین روندهای ساختاری در استان کرمان و خاور بافق یزد به شمار می آید. آخرین فعالیت لرزه ای ثبت شده آن در تاریخ 82/7/15 با زلزله هایی با شدت 3.8 در مقیاس ریشتر در قطعه کوهبنان این گسل اتفاق افتاد، گسل فعال کوهبنان به صورت قطعات جدا از هم شکل گرفته است. حرکت در قطعات جنوب خاوری و میانی آن راستالغز راستگرد با مولفه معکوس و در قطعات شمال باختری آن راستالغز راستگرد با مولفه عادی در پلیو- کوارتزی بوده است.
اثرات ریخت زمین ساخت گسل کوهبنان در جهت رشته کوه های کرمان- کوهبنان و در جبهه رشته کوه های باختر دشت بهاباد، به صورت افرازهای گسلی جوان، سطوح مثلثی شکل در حد کوه و دشت، حد کوه و دشت مستقیم، دره های V شکل و باریک، شیب تند دره ها و کوه ها، رودخانه های منحرف و جابجا شده، پشته های فشاری، پشته های مسدود کننده، پشته های خطی، دره های خطی، چشمه ها، حوضه های آبراهه کشیده، استخرهای فرونشستگی و حوضه های کشیده شدگی کوچک و جوان در طول گسل است. با توجه به تنوع و فراوانی زمین ریختها در قطعات این گسل، منطقه گسل کوهبنان به عنوان الگو و رده ای از زمین ریختهای زمین ساخت معرفی می شود.
مطالعات زمین ریختهای ریخت زمین ساختی و محاسبه شاخصهای زمین ریختی HY، K، SL، V، VF، Facet% Smf در 32 جبهه و 33 رودخانه با سنگهایی با مقاومت تقریبا یکسان در قطعات مختلف گسل، نمایانگر این است که میزان فعالیت زمین ساختی در این قطعات در پلیو- کواترنری متفاوت بوده و به صورت خیلی فعال، فعال، نسبتا فعال و با فعالیت کم معرفی می شوند.
بر اساس زمین ریخت های ایجاد شده و شاخص های زمین ریختی به دست آمده در طول گسل کوهبنان، قطعات گسلی به صورت زیر دسته بندی شده اند:دسته اول: قطعات گیسک، در تنگل، شمال باختر ده زوئیه، خان مکان- طغرل جرد و چرمیز که دارای بیشترین فعالیت زمین ساختی بوده اند.
دسته دوم: قطعات خانوک، ریگ آباد، داهویه، کتگوئیه، گزوئیه، اپانگ سرباغ، ده زوئیه، جنوب خاور گوار، درجزری- درهود، پسندو- باب خام و فخر آباد، بنستان، خوش آباد، حسین آباد I و II کوه سرخ I و II و III و کوه سه گوش که دارای زمین ساخت فعال بوده اند.
دسته سوم: قطعات باختری کتگوئیه، عباس آباد، بخش جنوب خاوری درگز- گودگز، گوار و کوهبنان دارای زمین ساخت نسبتا فعال بوده اند.
دسته چهارم: قطعات رشک، دشت خان، بیروئیه و اسدآباد دارای کمترین فعالیت زمین ساختی بوده اند.
نکته قابل توجه این است که قطعات خیلی فعال و فعال براساس شاخصهای زمین ریخت و زمین ریختها بیشتر قطعاتی بوده که در آنها زلزله های تاریخی و دستگاهی گزارش شده است که این خود هماهنگی مطالعات ریخت زمین ساخت را با فعالیت لرزه ای قطعات گسلی نشان می دهد. اما قطعات فعالی بوده که تاکنون هیچ فعالیت لرزه ای دستگاهی نداشته اند. این موضوع به دو صورت قابل توجه است. نخست اینکه در اینکه احتمال رویداد زمین لرزه روی این قطعات وجود دارد و دوم تا حدی ناهماهنگی احتمالی را بین مطالعات ریخت زمین ساخت با فعالیت لرزه ای قطعات گسلی نشان می دهد. بنابراین باید شاخصهای ریخت زمین ساخت را در ارزیابی سطح فعالیت لرزه ای جوان گسلها با احتیاط کامل به کار برد.