مانی و شاپور

در این مقاله، دانشمندی گرانمایه چند مسئله مهم مربوط به اوایل عصر ساسانی را بررسی کرده است: نخست، علل نزدیکی شاهنشاه بزرگ ساسانی شاپور اول، و مدعی پیامبری عصر وی، مانی را به یکدیگر تجزیه و تحلیل نموده است. بر این مبنا، شاپور قصد ایجاد یک شاهنشاهی جهانی را داشته است، در حالی که مانی هم کوشیده بود ضمن اقتباس برخی از عناصر ادیان پیشین، دینی به وجود آورد که بتواند جای تمامی آن ها را بگیرد و به عنوان دین واحد جهانی پذیرفته شود. بنابراین، دین او بهترین گزینه در راه نیل شاپور به اهداف جهانگیرانه اش به شمار آمد. در عین حال، بنابر نظر نویسنده، مانویت در اصل فرقه ای مزدایی بوده است و به همین سبب مانی را زندیک خوانده، زیرا اساس اندیشه وی بر زند یا تفسیر اوستا قرار داشته و یا به تفسیر تازه ای از اوستا قائل بوده است. و سرانجام، برخلاف نظر برخی محققان خارجی، مانویت اصولا دینی ایرانی بوده و این نکته روشنی است که در ایران و جهان معاصر مانی به آن اذعان شده است.