الگویی برای اشاعه نوآوری در نظام آموزشی ایران

عصر حاضر، عصر تحولات و تغییرات پیوسته و برق آسا در حوزه های گوناگون حیات بشری است. این تحولات، پیامدهایی نیز در آموزش و پرورش دارد. نظام آموزشی برای هماهنگی با این دگرگونی ها و مواجهه با چالش های برآمده از آنها، نیازمند نوآوری و تغییر است. در این راستا، پژوهشها، مطالعات و طرحهایی انجام می شوند که همگی در تکاپوی جستن روش ها و راهکارهایی برای اصلاح محیط یادگیری و بهبود عملکرد نظام آموزشی هستند. آنچه عمدتا توجه متخصصان و حتی سیاست گذران را به خود معطوف کرده، بیشتر ناظر بر انطباق فنی نوآوری ها با دانش روز است. به عبارت دیگر، تلاشها صرف آن می شوند که روش ها و راهکارها، به لحاظ فنی و علمی، درست طراحی و تدوین شوند تا هرچه بیشتر با نیازها و مسایل نظام آموزشی تناسب داشته باشند. این اهتمام در جای خود بسیار باارزش است، اما تمامی کار نیست. آن چه مغفول مانده و کمتر مورد توجه قرار گرفته، انطباق اجتماعی نوآوری هاست؛ یعنی چگونگی استقرار طرحهای نوآورانه در بدنه نظام آموزشی و راه یابی آنها به مدرسه و کلاس درس. به سخن دیگر، چگونگی اشاعه و انتشار موفقیت آمیز نوآوری ها در بدنه نظام آموزشی مساله مهمی است که باید حل شود. این مساله در سطحی بالاتر از انطباق فنی نوآوری است. بر همین اساس، تاکنون در نظام آموزشی ما کم و بیش نادیده گرفته شده است.
بررسی سیر تحول نظام جدید آموزش و پرورش ایران نشان می دهد که انطباق اجتماعی نوآوری ها در بازسازی و اصلاح این نظام، آن چنان مد نظر نبوده است و بیشتر، نوآوری ها به روش بخشنامه ای و دستوری، بر بدنه نظام آموزشی تحمیل شده اند. گویی نوآوری قطعه ای از یک دستگاه مکانیکی است که به راحتی با قطعه فرسوده تعویض می شود. لذا در موارد زیادی، میزان موفقیت نوآوری در ورود به مدرسه، کلاس و فرایند یاددهی- یادگیری دانش آموزان، کم بوده و گاهی هم با شکست مواجه شده است. این در حالی است که به اذعان کارشناسان طرحهای نوآورانه، از نظر علمی و فنی، خوب طراحی می شوند یا تلاش می شود که چنین طراحی شوند.
این مقاله با پرداختن به مساله مهم انطباق اجتماعی نوآوری ها، الگویی برای اشاعه نوآوری در نظام آموزشی ارایه می دهد. این الگو که الگویی «تقاضا مدار» است، ضمن توجه به شرایط اجتماعی انتشار نوآوری ها و ارایه معیارها و شرایطی برای اجرای آنها در مدرسه، بنیاد پذیرش و اجرای نوآوری را بر تصمیم گیری گروهی در مدرسه بنا می نهد که مراحل زیر را شامل می شوند:- تولید نوآوری - اصلاح و متناسب سازی- انتشار و اطلاع رسانی - پذیرش،ایجاد آمادگی و تقاضا- بررسی تقاضای مدرسه - پشتیبانی از مدارس متقاضی اجرای نوآوری- بازخورد و اصلاح