جامعه شناسی بی هنرها - تحلیلی بر جامعه شناسی دریافت هنری

جامعه شناسان مدت هاست که "مصرف کنندگان فرهنگ" را موضوع مطالعه خود قرار داده اند. مصرف کنندگان فرهنگ و در اینجا هنر چه کسانی هستند؟ پاسخ به این سوال، ظاهرا چندان دشوار نیست. مصرف کنندگان هنری، اغلب مخاطبان معمول هنرها هستند، اصحاب هنر، هنرمندان، اساتید و دانشجویان و منتقدین هنر،... آن ها که بنا به خانواده یا محیط، یا اقتضای رشته و کارشان با هنر سر و کار دارند. میدان کار جامعه شناسان هنر در نتیجه مشخص است: هنرمندان، آثار هنری، واسطه های هنری یا مخاطبان هنر.
موضوع این مطلب اما، نه جامعه شناسی اصحاب هنر، که جامعه شناسی بی هنرهاست. نه مخاطبان هنر بلکه نامخاطبان هنر، آن ها که با دنیای هنرهای زیبا (نقاشی، موسیقی، مجسمه سازی، تئاتر پیشگام...) سر و کار ندارند. برخی از جامعه شناسان، این غیر مخاطبان را "فراموش شدگان" فرهنگ، کنارگذاشته شدگان از ساختارهای فرهنگی، و به تعبیر بوردیو، "حذف شدگان فرهنگی" می نامند. عده ای دیگر اما، با نقد این دیدگاه، که فرهنگ نخبگان را مرجع قضاوت قرار می دهد، از فرهنگ خاص متن مردم دفاع می کنند و استدلال می کنند که غیر- مخاطب های هنر، در واقع غیر مخاطب های فرهنگ نخبگان(فرهنگ مشروع) و هنرهای زیبا هستند و مخاطب های هنرهای مردمی. فرارفتن از این دو رویکرد که از آن تحت عنوان مردم گرایی1 (تقدس بخشیدن به طبقات مردمی و فراموش کردن سلطه) و مشروعیت گرایی2 (سنجش فرهنگ مردم با مرجع قرار دادن فرهنگ مشروع مسلط) نام برده شده است، یکی از محورهای تامل جامعه شناسی هنر است.
اگر در غرب، به دلیل جایگاه قابل توجه هنر در آموزش، رسانه ها و همچنین فضای شهری، می توان از عمومی شدن نسبی این میدان سخن گفت، با تامل در حوزه جامعه شناسی هنر در ایران، به نتایج دیگری می رسیم.
این مطلب از سه فرضیه منتج از هم تشکیل شده است: 1. هنر در ایران، عرصه وارثان فرهنگی است. 2. در ایران، ضعیف ترین حلقه در تثلیث تولید، توزیع، مصرف، حلقه توزیع است که به شکاف میان تولید کنندگان (هنرمندان) و مصرف کنندگان(مردم)، منجر شده است. 3. در ایران ما مشخصا نه با مخاطبان3 که با نامخاطبان هنر4مواجهیم. سنجش این فرضیات، موضوع این مطلب است.