شیخ مفید و تاریخ نگاری او در کتاب الارشاد

شیخ مفید از بزرگ ترین متکلمان امامیه در نیمه دوم قرن چهارم و اوایل قرن پنجم است که مهم ترین نقش را در تثبیت عقاید کلامی این مکتب دارد. او دارای کتب تاریخی متعددی است که از آن جمله می توان به «الارشاد» اشاره کرد. این کتاب که در صدد بیان اجمالی زندگانی ائمه دوازده گانه همراه با فضایل و مناقب آنهاست، بیشترین تاثیر را از عقاید کلامی شیخ(رحمه الله )گرفته است; همچنان که عنوان کتاب، یعنی «الارشاد الی معرفه حجج الله علی العباد» نیز نشان دهنده این نکته است که شیخ(رحمه الله )با این زندگینامه نگاری در صدد اثبات امامت و حجت بودن آن بزرگواران بوده است.
علی رغم اهمیت فراوان این کتاب در مسیر تاریخ نگاری شیعی، تاکنون نقد و بررسی جامعی به صورت روشمند درباره محتوا، منابع و اسناد آن صورت نگرفته است; چه اینکه با توجه به عظمت شخصیت نویسنده، این کتاب به صورت عمده مورد پذیرش جامعه امامیه از آغاز نگارش آن تاکنون قرار گرفته است; با این حال غور و دقت در مطالب و اسناد و منابع کتاب، این نکته را تایید می کند که این اثر همانند دیگر آثار روایی امامیه از دایره نقدناپذیری خارج شده است و از جهت سند و محتوا قابل نقد می باشد. به نظر می رسد گام نخست در نقد و بررسی تاریخ نگاری این کتاب در گرو شناخت برخی از مبانی کلامی او در باب جایگاه و ویژگی های امام باشد; همچنین آشنایی با مبنای اصولی او در مورد چگونگی حجیت خبر واحد، می تواند ما را در نقد گزارش های تاریخ نگاری او یاری کند. با توجه به این دو مؤلفه در می یابیم که تاریخ نگاری شیخ در الارشاد کاملا منطبق با مبانی کلامی او می باشد و به تعبیر دیگر، نوعی تقدم کلام بر تاریخ را در این اثر مشاهده می کنیم.