محاکمه وضعیت موجود

کارنامه فعالیت‌ها و آرای حوزویان در سده‌های معاصر، طیف وسیعی از اقدامات و نظریات را در بر می‌گیرد که می‌توان آنها را در مقطع زمانی خودش روشنفکرانه نامید. در یک سوی این جریان،  افرادی چون حاج شیخ عبد الکریم حایری یزدی را می‌توان دید و در سوی دیگر، کسانی دیگر را که از همین پایگاه برخاسته‌اند. ویژگی مشترک همه این موارد، وفادار نبودن به راه و رسم گذشته و به  نقد کشاندن وضع موجود است.اگر چه دیدگاه عالمان دین باوری همچون شیخ عبد الکریم حایری در تغییر شرایط و حرکت دادن جامعه به سمت جلو، با نگاه روشنفکران ضد دین در ترویج تجدد و ترقی و توسعه،‌ به صورت عمیق، تفاوت و تضاد جدی دارد؛ تفاوتی که از پای‌بندی و اعتقاد محکم عالمان دین باور به مبانی شریعت و قرآن از یک سو و انکار خدا و دین و قرآن از سوی منور الفکران غرب باور به خوبی نمایان است. شاید موارد پیش رو خود را چون جزایری پراکنده بنمایاند که نتوان آنها را در چارچوبی خاص، سامانی منطقی بخشید؛ چه این که توقع این است هر بندی در بخش خود با بخش‌های قبل و بعد خود، پیوند داشته باشد، ولی یادآوری این نکته چه بسا سودمند باشد که نوشتار پیش رو، تنها بر آن است تا فهرستی نه چندان بلند از این دست فعالیت‌ها را که روشنفکرانه نامیده شده است، از کنج منابع، در معرض نظر خوانندگان نهاده و قضاوت درباره کژی یا راستی هر کدام را به ایشان وا ‌نهد...