گستره اعتبار عقل

در این نوشتار، با نگاهی معرفت شناختی به بررسی این مسئله می پردازیم که گستره عقل در دست یابی به معرفت های دینی تا کجاست؟ بی گمان این بحث آن گاه مطرح می شود که در مسئله اعتبار عقل در حوزه معرفت دینی، بدین نتیجه دست یابیم که عقل توان درک گزاره های دینی را فی الجمله دارد و می تواند درباره آنها داوری کند. به نظر می رسد عمده بحث متفکران شیعه درباره اعتبار عقل، به این مسئله برمی گردد که اعتبار عقل در دین تا کجاست و در چه بخش هایی از دین می توان از راه آن به معرفت دست یافت؟ نمی توان در میان آنان، اندیشمند برجسته ای را یافت که اعتبار عقل را در دست یابی به معرفت های دینی به کلی مردود شمارد. در میان کسانی که ممکن است به ذهن خطور کند که عقل و معرفت های عقلی را در حوزه دین نفی کرده اند، اخباری ها در گذشته و در عصر حاضر، تداوم دهندگان راه آنها، یعنی اصحاب تفکیک هستند. آیا آنها اعتبار عقل و داوری آن را زیرسؤال برده و منکر اعتبار عقل شده اند یا آنکه جهت د یگری در نظر آنهاست؟ با رجوع به آرای آنها برمی آید که ایشان درصدد نفی مطلق اعتبار عقل نیستند، بلکه فی الجمله اعتبار عقل را پذیرفته اند و تنها در گستره اعتبار آن با دیگر اندیشمندان شیعه اختلاف نظر دارند. از منظر آنها، اعتبار عقل بی حد نیست، بلکه به حوزه خاصی محدود می شود. افزون بر آن، نمی توان ملاک های احکام را از راه عقل استخراج کرد و فهمید.
در این نوشتار، پس از شرح دیدگاه رایج حکما، فقی هان و اصول دانان، به دیگر دیدگاه های بدیل می پردازیم و در این راستا، مروری بر بحث انگیزترین و شاخص ترین چهره های مکتب اخباری افکنده، اندیشه های آنها را بازخوانی می کنیم.