جان هیک و کثرت گرایی دینی عرفانی؛ تحلیل و نقد

کثرت گرایی دینی یکی از مباحث مهمی است که نخست در متون فلسفه دین و الهیات مسیحی مطرح شد، اما چند سالی است که نظر برخی از مسلمانان نیز بدان معطوف شده و دغدغه هایی را در حوزه اندیشه دینی پدید آورده است. افزون بر این، برخی از کثرت گرایان مانند جان هیک معتقدند عارفانی همچون ابن عربی، مولوی و غیره رویکردی کثرت گرایانه به دین دارند و چندین قرن پیش، این نظریه را تعلیم داده اند. به همین سبب، در این نوشتار می کوشیم نخست دیدگاه جان هیک و مستندات عرفانی آن (مانند وصف ناپذیری واقعیت مطلق و ساخت گرایی عرفانی) را طرح کرده و سپس آن را با تکیه بر مبانی و دیدگاه های عرفانی بررسی و نقد کنیم. در این مقاله استدلال شده است که کثرت گرایی دینی هیک با آموزه های اسلامی و دیدگاه عرفا سازگار نیست. اشکال اساسی برنامه کثرت گرایی هیک، در نوع نگرش وی به ادیان نهفته است. هیک دین را یک واکنش انسانی صرف نسبت به خدا یا واقعیت غایی تعبیر می کند؛ در حالی که از دیدگاه عرفا، دین از وحی الهی سر چشمه می گیرد و از این رو، تنوع ادیان نه به دلیل تجربه های مختلف از حقیقت مطلق و نسبی گرایی فرهنگی، بلکه برآمده از مشیت خداوندی است.