سخن سردبیر: هنر نوشتن یک چکیده دقیق

صاحب نظران عرصه پژوهش، چکیده مقاله را به عنوان ویترین مغازه ای قلمداد می کنند که در آن به طور دقیق، منظم و جذاب کالاهای درون مغازه در دید رهگذران قرار می گیرد تا آن ها را به ورود به مغازه و خرید از آن تشویق کند. در واقع پس از عنوان، مهم ترین قسمت یک مقاله که توسط خوانندگان به دقت مورد مطالعه قرار می گیرد، چکیده مقاله است [1]. از همین رو، چکیده مقاله باید به شیوه ای به رشته تحریر درآید که خوانندگان را جذب نموده و آنها را وادار به مطالعه تمامی مقاله نماید.
با این وجود، قبل از چاپ مقاله نیز چکیده آن از اهمیت حیاتی دیگری برخوردار است چرا که یک چکیده به دقت به رشته تحریر در آمده می تواند سبب شود که مقاله برای مرور همتایان برگزیده شود، در حالی که یک چکیده آشفته و نامنظم موجب خارج شدن مقاله از دور بررسی خواهد گردید.
تجربه سردبیری اینجانب در مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان نشان می دهد که معمولا چکیده های مقالات ارسالی به مجله دانشگاه از مسائل و مشکلات زیر رنج می برند:1- طولانی بودن 2- ناهماهنگی بین مطالب مندرج در بخش های مختلف چکیده ‍. برای نمونه ممکن است بخش «زمینه و هدف» یک چکیده بسیار طولانی بوده و برعکس بخش «یافته های» آن فقط از چند واژه تشکیل شده باشد.
3- عدم هم خوانی بین چکیده های انگلیسی و فارسی 4- توضیح ناکافی در مورد زمینه و هدف مقاله یا فراموش شدن یکی از این دو مورد 5- ذکر نشدن نوع مطالعه در قسمت مواد و روش های چکیده 6- عدم ذکر زمان مطالعه به ویژه در مورد مطالعات توصیفی در قسمت مواد و روش های چکیده 7- استفاده از واژگان بسیار تخصصی بدون توضیح دقیق آن ها 8- استفاده از علایم اختصاری بدون ذکر واژگان کامل 9- عدم هم خوانی اعداد و نتایج چکیده مقاله با نتایج مندرج در متن مقاله 10- ذکر قسمتی از نتایج مطالعه به جای نتیجه گیری 11- وجود تفاوت بین نتیجه گیری چکیده با نتیجه گیری متن مقاله تجربه نشان می دهد که تمامی این موارد با آموزش صحیح به نویسندگان مقالات قابل رفع می باشند. پی آمد چنین آموزشی نه تنها سبب می گردد که نویسندگان مقالات، چکیده ها را با دقت بیشتری به رشته تحریر درآورند، بلکه احتمال چاپ مقاله و خواندن آن در صورت چاپ شدن را نیز به صورت معنی داری افزایش خواهد داد. به علاوه، حجم عمده ای از کار ویراستاران فارسی و انگلیسی مجله که مصروف تصحیح چکیده های فارسی و انگلیسی می گردد، کاهش خواهد یافت.
از همین رو، در سخن سردبیری حاضر با استناد به منابع موجود [2] دستورالعمل های ساده ای به شرح زیر برای تهیه یک چکیده دقیق، منظم و فارغ از هر گونه ایراد و ابهام تقدیم نویسندگان فرهیخته مجله دانشگاه می گردد:1- با عطف توجه به اهمیت چکیده و ضرورت جامع بودن آن توصیه می شود که چکیده، آخرین بخشی باشد که نویسندگان محترم مقاله اقدام به نگارش آن می نمایند.
2- نویسندگان مقاله برای نگارش چکیده بایستی دقیقا دستورالعمل مجله مورد نظر خود را مورد توجه قرار دهند. برای نمونه در دستورالعمل نویسندگان مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان از نویسندگان تقاضا گردیده است که چکیده مقاله خود را در قالب حداکثر 250 کلمه و به صورت ساختار یافته (مشتمل بر: «زمینه و هدف»، «مواد و روش ها»، «یافته ها» و «نتیجه گیری») تهیه نمایند.
3- باید دقت شود که تناسب منطقی بین قسمت های مختلف چکیده که در بند پیشین به آنها اشاره گردید رعایت شود. هم چنین تا حد ممکن از ذکر واژگان بسیار اختصاصی (Jargon) خودداری کرده و در صورت نیاز به استفاده از واژگان اختصاری، در اولین کاربرد، شکل کامل آن واژگان نیز ذکر گردد.
4- نویسندگان مقاله باید دقت ویژه ای مبذول نمایند تا نوع مطالعه در قسمت «مواد و روش های» چکیده ذکر گردد.
5- با توجه به اهمیت چکیده انگلیسی توصیه می شود که این چکیده دقیقا منطبق با چکیده فارسی به رشته تحریر درآید. ضروری است تا نویسندگان محترم مقالات با استفاده از راهنمایی فردی آشنا به متون تخصصی انگلیسی، این چکیده را به دقت ویراستاری نمایند تا فارغ از هرگونه اشکالات تایپی و گرامری تهیه گردد.
6- با توجه به این که اخیرا چکیده انگلیسی تمام مقالات مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان همراه با اسم نویسندگان آنها توسط پایگاه های اطلاعاتی و موتورهای جستجوی بین المللی نظیر Index Medicus for the Eastern Mediterranean Region (IMEMR)، Index Copernicus و Google Scholar مورد بازیابی و جستجو قرار می گیرد، مسئولیت اخلاقی تهیه یک چکیده انگلیسی صحیح بر عهده نویسندگان محترم مقالات خواهد بود.
7- بالاخره از آن جایی که مجله دانشگاه قصد دارد چکیده مقالات انگلیسی خود را در سایر نمایه های معتبر بین المللی درج نماید، ضروری است که نویسندگان محترم در انتهای چکیده انگلیسی خود به سه نکته بسیار مهم بودجه (Funding)، تعارض در منافع (Conflict of interest) و تاییدیه کمیته اخلاق (Ethical approval) نیز اشاره نمایند.
جهت آشنایی نویسندگان محترم با چگونگی درج این سه گزینه مهم و هم چنین آشنایی کلی با چکیده های انگلیسی و فارسی چاپ شده در مجله دانشگاه توصیه می شود که چکیده های اخیر این شماره به دقت مورد توجه قرار گیرند.