جنون الهی از دیدگاه ابن عربی

محی الدین بن عربی به عنوان بزرگ ترین نظریه پرداز و بنیان گذار مکتب وحدت وجود در عرفان اسلامی بحث تقریبا مفصلی را در جزء بیست و سوم باب چهل چهارم فتوحات مکیه تحت عنوان «فی البهالیل و ائمتهم فی البهلله» پیرامون بهالیل یا دیوانگی الهی و بیان اطوار و ظرائف احوال این طایفه آورده است. ابن عربی در فتوحات این طایفه را«بهالیل» خوانده و جنون آنها را ناشی از فجات یا تجلی ناگهان واردی غیبی بر آنان می داند; از نظر وی سلطه عظیم این تجلی آنان را چنان مدهوش می سازن که باعث عروج ابدی عقل آنها به عالم لاهوت می شود، اما با این حال خداوند بدون تدبیر و آگاهی آنان، سخنان حکیمانه بر زبان آنها جاری می کند. اندکاک جبل قلب این طایفه از تجلی آن وارد الهی، شبیه صعق موسی (ع) از تجلی خدا بر طور و مانند دهشت پیامبر اسلام از عظمت وحی الهی در لحظات آغازین نزول آن است. تفاوت بین جنون آنها و حال پیامبر در آن است که خدا به خاطر رسالت انبیاء، عقل آنها را محفوظ می دارد، اما عقل بهالیل را نزد خود محبوس می کند. ابن عربی با گروهی از دیوانگان الهی یا به تعبیر خود«عقاء المجانین» ملاقات و معاشرت داشته و از سخنان حکمت آمیز و رفتارهای پر معنای آنان اقتباس و استفاده کرده است. وی در قسمتی از سخنان خود در گزارشی مختصر، حالات و سخنان یکی از بزرگترین دیوانگی الهی را بدون ذکر نام بیان کرده و از همدلی و همراهی خود با وی سخن گفته و جزئیات از گفتگوی خود با وی را بیان کرده است. وی در بیان عنواع مجانین الحق از اشخاصی چون بهلول و سعدون ابو وهب فاضل و... نام برده و برخی از آنها را در حال بسط و برخی را در حال قبض و برخی دیگر را در حال بها مشاهده کرده است. بنا به تصریح خود ابن عربی، وی مقام جنون الهی – یا به تعبیر خود مقام بهلله – را چشیده و وضع خود را با وضع شبلی در حال جنون و بی خبری مقایسه کرده و از نمازگزاردن خود در حال غیبت از خودش و پیرامون خود توصیف کوتاهی نموده، همچنین از مشاهده ذات خود درحال نماز در نور گسترده ای که در عرش عظیم واقع گردیده و حالات شگفت انگیزی در اوقات غیبت از خویشتن خبر داده است.