تحول و تطور جایگاه زن در جزیره العرب

جوامع بشری هر کدام به واسطه نقشی که به وجود زن در اجتماع داده اند، به همان نسبت هم به او منزلت بخشیده اند. از این رو، منزلت زن در جوامع متفاوت بوده است. به دلیل نقش زن، در برخی جوامع به زنان منزلت خداگونه بخشیده اند و در بسیاری از سرزمین ها زن به عنوان یک کالا و برطرف کننده نیازهای دیگران در نظر گرفته می شود. این موقعیت حتی تا قرن 19 در اروپا به چشم می خورد، اما به لحاظ جامعه شناختی برخورد با این موجود الهی باید با دقت بیشتری مورد توجه قرار گیرد.
محل مورد توجه ما جزیره العرب است. این سرزمین یک سیر تاریخی را در تحولات خود از دوران جاهلیت تا عصر پیامبر(ص) طی کرده است. این سیر یک تغییر عمده ای را در منزلت انسان به معنای عام تر و به تبع آن زن به عنوان یک موجود الهی به خود دیده است. به لحاظ جامعه شناسی محیط خشک عربستان و نبود منابع کافی زندگی سبب بروز رفتارهای نامناسب به جنس زن شده و سنت ها و قوانین خاصی را به او تحمیل کرده است.
نبود آب و غذای کافی، جنگ های پی در پی بین قبایل بر سر دست یابی به آب و غذا سبب شد تا دختر و زن در محرومیت مضاعف قرار گیرد، چرا که کارهای او در خانواده نسبت به جنس مرد کمتر بوده و جنبه دفاعی او در قبیله بسیار کم بود. در این مقاله ما به این موضوع اشاره کردیم که جایگاه زنان در این شبه جزیره یک سیر نزولی را داشته و شیب آن به سمت عصر جاهلیت تندتر بوده است. اما از ظهور پیامبر دوباره خط منزلت زن اوج گرفته و از آن موقعیت ضعیفی که داشته رفعت و مقام فوق العاده ای پیدا کرد. این امر شاید بر اثر تحولات طبیعی سرزمین عربستان و سیر از جامعه مادر سالار به سمت پدرسالار قابل توجه است.
اوج دوران پدرسالاری عصر جاهلی است که به دنبال این خط سیر، جایگاه زن را در عصر جاهلی با انواع ازدواج ها و طاق های تحمیل شده به جنس زن نشان دادیم. طلوع اسلام و ظهور پیامبر(ص) این شرایط سخت را تغییر داد، با توجه به تعصب خاص اعراب و پایبندی شدید آنها به آداب و رسوم خود، پیامبر(ص) هم با یک شیب ملایم در صدد تغییر باورهای جاهلی برآمده و آیات قرآن به فراخور موقعیت نازل گردید و رفتار و اقوال پیامبر(ص) خود به عنوان الگوی مسلمانان توانست فضای یخ زده عصر جاهلی را بشکند. خطاب های قرآنی، بدون تفاوت گذاشتن بین زن و مرد، مسئول دانستن هر دو جنس در برابر اعمال و رفتار، واگذاری مسئولیت های اجتماعی و دینی برای هر دو و مشخص کردن حقوق اساسی افراد با ادله کافی در بیان تفاوت ها، موقعیت بسیار خوبی را به زن بخشید تا آنجا که حتی زنان خود را در بیعت ها شرکت دادند و حق شرکت در مسائل اجتماعی را به عنوان عضو فعال جامعه به دست آوردند؛ انواع ازدواج ها و طلاق های جاهلی با آیات قرآنی ملغی شد و حقوق زن در ازدواج، به رسمیت شناخته شد.
خلاصه آنکه جایگاه پست زن در دوره ای از جاهلیت که به عنوان یکی از کالاهای مورد نیاز مرد تلقی می گردید به آن درجه از شرافت رسید که زن به عنوان مزرعه آدمیت معرفی گردید.