بررسی شفافیت، مسئولیت پذیری و اطلاع رسانی بانک مرکزی ایران

در سال های اخیر بانک های مرکزی در سراسر جهان به مساله شفاف سازی، مسئولیت پذیری و اطلاع رسانی توجه زیادی نموده اند. بر خلاف گذشته که بانک های مرکزی تصمیم های خود را در خفا و پشت در های بسته می گرفتند، اکنون جزئیات جلسات کمیته های پولی و اعتباری که مهم ترین مراکز تصمیم گیری در بانک های مرکزی است، به اطلاع همگان می رسد. بانک های مرکزی در کنار شفاف سازی، مسئولیت پذیری را نیز به عهده گرفته اند و خود را در قبال مسائل اقتصادی و تصمیمات بانک در مقابل عموم مسئول می دانند. اطلاع رسانی نیز به عنوان بخشی از فعالیت های ضروری بانک های مرکزی به حساب می آید.
از زمانی که سیاست «هدف گذاری تورمی» در بانک های مرکزی گسترش پیدا کرده است، مسئولیت پذیری نیز به عنوان جزئی از سیاست های بانک های مرکزی در آمده است. این امر منجر به تغییر روش در ارائه گزارش ها توسط بانک مرکزی شده است.
در زمینه استقلال بانک مرکزی ایران در سال های اخیر قدم های مؤثری برداشته شده است، هر چند این پیشرفت ها با نوسان هایی رو به رو بوده است. در برنامه های سوم و چهارم توسعه اقتصادی کشور با واگذاری مجدد ریاست شورای پول و اعتبار به رئیس کل بانک مرکزی و انتخاب رئیس کل بانک مرکزی توسط مجمع عمومی بانک مرکزی به ریاست رئیس جمهور، تحول مثبتی به وجود آمد. هر چند ادغام شورای پول و اعتبار در سایر شوراهای اقتصادی دولت، برای مدتی استقلال بانک مرکزی را دچار مخاطره نمود ولی برگشت مجدد آن به زیرمجموعه بانک مرکزی مجددا موجب افزایش اعتبار بانک مرکزی و تصمیمات آن گردید.
در زمینه شفاف سازی، مسئولیت پذیری و پاسخگویی در سال های گذشته با تاکید صندوق بین المللی پول، بانک مرکزی ایران اقدامات مؤثری انجام داده است ولی در برخی موارد این سیاست ها با مقاومت رو به رو شده است و برخی از سازمان ها و دستگاه های اجرایی اعتقادی به اثرات مثبت آن ندارند. کاهش انتظارات تورمی یکی از مواردی است که اقتصاد دانان در رابطه با سیاست های شفاف سازی بر آن تاکید کرده اند، این امر می تواند منجر به تاثیر بیشتر سیاست های پولی گردد.
در این مقاله ابتدا شفاف سازی تعریف شده و مدلی جهت بررسی اثرات آن ارائه گردیده است. همچنین سیاست های پولی بانک مرکزی ایران و اثرات شفاف سازی مورد بررسی قرار گرفته است و با سایر بانک های مرکزی مقایسه گردیده است.
معیار های اندازه گیری شفاف سازی، مسئولیت پذیری و پاسخگویی چندان دقیق نیست ولی با وجود این می توان به صورت مقایسه ای آن را مورد بررسی قرار داد.
این مساله باید در راستای استقلال بانک مرکزی مورد بررسی قرار گیرد و لذا تا زمانی که استقلال بانک مرکزی به رسمیت شناخته نشده است، مسائل دیگر در حاشیه قرار می گیرند و نمی توان آنها را به درستی ارزیابی کرد.