تاثیرات محیطی اندرکنش نوسان های رودخانه هیرمند با بادهای 120روزه سیستان

دشت سیستان به دلیل استقرار در یک منطقه خشک با نزولات جوی کمتر از 60 میلیمتر در سال، حیات خود را مدیون تخلیه آب های رود هیرمند است که در شرایط عادی میلیاردها متر مکعب آب را وارد آن نموده، باعث بقا و حیات تالاب بین المللی هامون و جمعیت این منطقه می گردد. وقوع نوسان های دوره ای در میزان آب ورودی از سویی و شرایط بالقوه اقلیمی، ژئومورفولوژیک و هیدرولوژیک از سوی دیگر، باعث گردیده که در بخش اعظم سال، این منطقه از کشور در معرض وزش بادها قرار گیرد. تقریبا در تمام ماه های سال در دشت سیستان بادها با دلایل موجه همدیدی می وزند، اما طی ماه های خرداد تا شهریور وزش بادها از نظر شدت، جهت و فراوانی اهمیت ویژه ای پیدا می کند. این بادها که به نام 120روزه موسومند، از معروفترین سامانه های وزشی مقیاس متوسط نیمکره شمالی هستند که تاثیرات آنها در بخش های شرقی ایران، غرب و جنوب افغانستان و شمال غربی پاکستان مشاهده می گردد. وزش این بادها تاثیر غیر قابل اجتنابی بر تمامی جنبه های اکولوژیک، اقتصادی و اجتماعی گذاشته و باعث گردیده شرایط زیست- محیطی بحرانی در منطقه حاکم گردد. بادهای 120روزه به عنوان یک پدیده اقلیمی با مهیایی ساز و کارهای ویژه خود می وزد و رودخانه هیرمند نیز با توجه به رژیم آبشناختی ویژه خود مقادیر زیادی از رسوبات بالادست خود را به دشت سیستان وارد می کند. بالا بودن درجه حرارت، بخصوص طی دوره وزش بادها، قطع منابع بارش و خشکی فیزیکی محیط باعث تشدید تاثیرات محیطی وزش باد شده و کاهش رطوبت خاک و رسوبات ریزدانه، امکان تغذیه طوفان های گرد و غباری را فراهم می سازد.
در این مطالعه با روش های تحلیلی آماری رابطه بین عوامل اقلیمی دشت سیستان و مؤلفه های اصلی وزش بادهای 120 روزه بررسی گردید. نتایج نشان داد که دید افقی، ایام هوای آرام و شرایط گرد و غباری در سیستان تفاوت های معنی داری با تمام مناطق کشور داشته، با نوسان های دوره ای آبدهی رودخانه هیرمند و پایداری دریاچه ها روابط معنی داری دارد. با استناد به آزمون های پارامتریک و ناپارامتریک و رگرسیون های چند متغیره این روابط روشن گردید. نتایج نشان دهنده آن است که با ورود کمتر آب به دشت سیستان، خشکی محیط تشدید و پوشش گیاهی بشدت کاهش می یابد. این امر باعث کاهش اثر اصطکاک باد و در نتیجه کاهش معنی دار ایام آرامش، به حداقل رسیدن دید افقی و افزایش شدت طوفان های گرد و غباری می گردد. با وجود مستقل بودن هریک از این پدیده ها(بادهای 120 روزه و آبدهی رودخانه) ناهنجاری محیطی ناشی از بادها با کاهش آبدهی رودخانه تشدید می شود. اهمیت آبدهی های بهاره و تابستانه در تعدیل یا تشدید تاثیرات بادهای 120 روزه با ارزش تر از سایر فصول ارزیابی گردید.