بررسی زمین شناسی گل فشان های حاشیه جنوب خاوری دریای خزر

پدیده گل فشان از جمله پدیده های بسیار جالب و بدیع است که امروزه مورد توجه بسیاری از پژوهشگران منابع نفتی، زمین ساخت صفحه ای و زمین گردشگری قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش های فراوانی در کشورهای مختلف، بویژه در کشورهایی که دارای این پدیده هستند؛ صورت گرفته و مقالات گوناگونی به رشته تحریر درآمده است. این مقاله، در راستای نتایج به دست آمده، در مورد روند تکاملی گل فشان های فعال و غیر فعال و دیاپیر پنهان منطقه، تهیه شده است. بر اثر فرورانش بستر دریای خزر به زیر پوسته قاره ای، در حاشیه جنوبی دریای خزر یک سری تاقدیس و ناودیس به وجود آمده که محور آنها در بخش باختر؛ شمال باختری- جنوب خاوری، در بخش میانی حاشیه؛ باختری- خاوری و در بخش خاور تا کشور ترکمنستان، امتداد آنها شمال خاوری - جنوب باختری می شود. به دلیل افزایش ستبرای سازندهای چلکن، آقچاگیل و اشکوب آپشرون و سری های کواترنری به سمت باختر (که از آهک، مارن، رس و ماسه ریز حاوی بقایای دوکفه ای و شکم پایان هستند و به طور همشیب روی یکدیگر قرار گرفته اند)، تعداد گل فشان های حاشیه باختری و جنوب باختری دریای خزر بیشتر است. در بخش جنوب خاوری حاشیه دریای خزر، سه گل فشان فعال و نیمه فعال و چند گل فشان غیرفعال و یک دیاپیر پنهان در کنار گل‎فشان قارنیاریق تپه وجود دارد. گل فشان های فعال؛ نیمه فعال و دیاپیر پنهان حاشیه جنوب خاوری دریای خزر کم و بیش در یک راستا و به موازات گسل خزر قرار گرفته اند. بررسی های لرزه نگاری که در منطقه صورت گرفته، نشان می دهد که بر اثر نیروهای فشارشی از سمت شمال بستر دریا و فرونشینی رسوبات پلیو- کواترنر حاشیه جنوبی دریای خزر، در ژرفای پوسته قاره ای منطقه، دیاپیرهایی همراه با مواد هیدروکربن در حال رشد هستند که در آینده گل فشان های جدید به وجود خواهد آمد. روند تکاملی گل فشان های منطقه مورد مطالعه نشان از آن دارد که قدمت گل فشان های منطقه به پیش از پلیوسن پسین می رسد وبر اساس شواهد علمی خاستگاه آنها زمین ساختی- رسوبی است.