بررسی سیر تاریخی روایات، آثار و دیدگاه ها در محکم و متشابه

با این که اشتمال قرآن کریم بر آیات محکم و متشابه، نص صریح قرآن در آیه هفتم سوره آل عمران است، با این حال، هنوز برخی از زوایای این بحث در پرده ابهام قرار دارد. به طور کلی، یکی از مشکلاتی که در تفسیر مفاهیم و مصادیق واژه ها و اصطلاحات قرآن و هر متن تاریخی دیگر به وجود میآید، تغییر معانی اصطلاحی واژه ها در گذر زمان و در نهایت، خلط و در هم تنیدن معانی مختلف یک اصطلاح است. در هر زبانی اصطلاحات دچار تغییر در معانی میشوند و در هر زمان چه بسا معانی جدیدی به برخی واژه ها تزریق می شود که با معنا یا معانی قبلی قدری متفاوت میشود. به نظر میرسد که اصطلاح دوگانه «محکم و متشابه» نیز در زمره همین اصطلاحات است.
این مقاله در صدد است تا بین آنچه که در احادیث و آثار در تبیین معنا و مصداق محکم و متشابه آمده، با آنچه که متقدمان و متاخران و معاصران در این باره گفتهاند، مقایسهای انجام دهد و آن گاه، با توجه به فضا و سیاق آیه هفتم سوره آل عمران به داوری بنشیند که این اصطلاحات در گذر از دو دوره «اثر» و «رای» تا چه اندازه از اصطلاح اولیه قرآنی خود دور شده اند.
به نظر نویسندگان مقاله، دو قرآن پژوه بزرگ معاصر، علامه محمدحسین طباطبایی و آی هالله محمد هادی معرفت با نقد اصطلاح محکم و متشابه نزد اصولیان و مفسران پیشین، با تبیینی نسبتا جدید از محکم و متشابه، به اصطلاح قرآنی نزدیکتر شده اند و نیز آنچه در احادیث و آثار آمده، گرچه تا حدودی قرین اضطراب و تشویش است، اما به اصطلاح قرآنی نزدیکتر است تا آنچه که ابتدا در اصطلاح اصولیان و سپس مفسران و دانشمندان علوم قرآنی رایج شده است.