استفاده از ذرات فلدسپار در تعیین برخاستگاه ومطالعه تاریخچه حمل و نقل و رسوبگذاری، با مثالی از ایران مرکزی و شمال غربی ایران

در این مقاله ذرات فلدسپار، به عنوان یکی از موثرترین پارامترهای مطالعه بر خاستگاه، دو سازند آواری در ایران مرکزی (سازند قرمز فوقانی) و دشت مغان (سازند زیور) مطالعه و نتایج بدست آمده برای تعیین بر خاستگاه و تاریخچه حمل و نقل مورد استفاده قرار گرفته اند. سازند قرمز فوقانی به عنوان ضخیم ترین سازند آواری در ایران مرکزی و سازند زیور به عنوان مهم ترین سازند آواری مستعد مخزن در دشت مغان برای این مطالعه انتخاب شده اند. دو برش از سازند قرمز فوقانی در حاشیه جنوبی البرز مرکزی و سه برش در سازند زیور در شمال رشته کوه تالش برای نمونه برداری و مطالعه دقیق انتخاب شده اند. این برشها نمایانگر بهترین رخنمونهای سازندهای مورد مطالعه هستند. نتایج بدست آمده از تحلیل رخساره های سازندها نشان می دهد که حدود 68% رخساره های سازند قرمز فوقانی و 73% رخساره های سازند زیور برای چنین مطالعه ای مناسب هستند. این امر به دلیل وجود مقدار قابل توجه فلدسپار (بیش از 5 درصد) در آنها می باشد. نتایج بدست آمده از مطالعه ترکیب کانی شناسی، زون بندی و ماکل دانه های فلدسپار آواری در سازند قرمز فوقانی نمایانگر برتری سنگهای آتشفشانی حد واسط (آنذزیت، داسیت) در منطقه بر خاستگاه می باشد. با همین روش بر خاستگاه ولکانیکی با برتری سنگهای بازالتی و حدواسط (بازالت، آندزی بازالت) برای بر خاستگاه سازند زیور اثبات می گردد. این نتایج به سازند آذر آواری کرج (ائوسن) به عنوان بر خاستگاه اصلی سازند قرمز فوقانی و سنگهای آتشفشانی کوه تالش (سری تالش) و بازالت پشتاسر (ائوسن میانی) به عنوان بر خاستگاه اصلی سازند زیور اشاره می نمایند. مقایسه ترکیب، زون بندی و ماکل فلدسپارهای آواری با انواع موجود در سنگهای مادر احتمالی تغییر شکل و تجزیه بیشتر در فلدسپارهای سازند قرمز فوقانی نسبت به فلدسپارهای سازند زیور را نشان می دهد. تجزیه و تغییر شکل بیشتر در فلدسپارهای سازند قرمز فوقانی، علیرغم شرایطی محیطی گرم و خشک تر این سازند، به رسوبگذاری سریعتر و حمل ونقل کوتاهتر فلدسپارهای سازند زیور نسبت داده شده است. این نتایج فرو نشینی بیشتر بسترحوضه رسوبی سازند زیور یا بالاآمدگی سریعتر بر خاستگاه آن را در مقایسه با سازند قرمز فوقانی نشان می دهد. تعییر شکل ساختاری بیشتر در منطقه مغان نسبت به البرز مرکزی در محدود زمانی گسترش این سازندها براحتی از بررسی مشخصات فلدسپارها قابل درک است.