عطار نیشابوری و میراث فکری وی در آسیای مرکزی

آسیای مرکزی در درازنای پیدایش هسته های تمدنی در آن، یکی از حوزه های مهم فرهنگی ایران بوده است. مردم این منطقه از طریق زبان فارسی به دنیای دانش پا می گذاشتند؛ به گونه ای که تمام اهل فرهنگ این منطقه با این زبان و ادبیات آشنا بودند. از قرن نهم هجری قمری بدین سو، ترجمه آثار شاعران و نویسندگان ایران در این منطقه در کنار زبان اصلی در تربیت معنوی مردم نقش مهمی ایفا -کرده است. یکی از کسانی که با ترجمه آثار ادیبان بزرگ ایران، حضور فرهنگی ایران را در این منطقه بیشتر و ماندگارتر کرده، امیرعلیشیر نوایی (تولد 844ق/1441م– فوت 906ق/1501م) است. در این نوشتار برای نخستین بار، با استفاده از دستاورد مکتب فرانسوی ادبیات تطبیقی، با استناد به آثار اصیل، مجعول و ترجمه شده عطار نیشابوری (537؟-627؟ق) در ازبکستان (نسخه های خطی، چاپ سنگی و چاپی)، میزان تاثیر این شاعر، در شکل دهی به جهان اندیشه نوایی و از این طریق، به ذهن و زبان مردمان ازبک زبان آسیای مرکزی در دو بخش «نوایی و ادبیات فارسی» و «میراث فکری عطار و زبان و ادبیات ازبکی» تحلیل شد. نتایج این تحقیق نشان داد منطق الطیر عطار نیشابوری علاوه بر آنکه به زبان اصلی در بین مردم رواج داشته، از طریق ترجمه نوایی، با نام لسان الطیر، نیز حضوری موثر در بین مردم ازبک زبان داشته است؛ ضمن آنکه علاوه بر حضور بیشتر آثار عطار در این منطقه، پندنامه منسوب به عطار، از آنجا که جزو کتاب های درسی مکتب خانه های آسیای مرکزی بوده است، تاثیری شگفت در زندگی مردمان این منطقه داشته و این تاثیر پس از فروپاشی شوروی و استقلال یافتن جمهوری های آسیای مرکزی افزایش یافته است.