مجمع الصنایع(تجربه نوگرایی در مشاغل کارگاه های سلطنتی دوره قاجاریه)

روند نوگرایی علمی، اجتماعی، و فرهنگی در دوره قاجار با تاسیس مدارس ویژه ای مانند دارالفنون و مجمع الصنایع همراه است. در مورد دارالفنون کم و بیش مطالب درخوری در دست است، اما در مورد مدرسه مجمع الصنایع، اطلاعات زیادی وجود ندارد. این مدرسه، در دوره میرزا تقی خان امیرکبیر و بر اساس الگوی کهن تولید خرده کالایی در بیوتات سلطنتی برپا شد تا مانند موسسه ای پیشگام در راه اندازی برخی رشته های جدید تولیدی و فناورانه، و یا احیا و ارتقای برخی رشته های تولیدی از رونق افتاده در دوره ناصری عمل کند. این تجربه، در عرصه سیاست گذاری در حوزه فناوری، تجربه ای منحصر به فرد بود. در این مقاله، تاریخچه و روند تحولات این مدرسه مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد و از این رهگذر، موضوع تجربه مزبور به عنوان تداوم الگوی کهن تولید کارگاهی سلطنتی، در دوره قاجار، ارزیابی می شود.
پژوهش حاضر، درصدد پاسخ به سوالات زیر است:1) مدرسه مجمع الصنایع تا چه اندازه متاثر از الگوی تشکیلات بیوتات و تا چه اندازه تجربه ای نوین بود؟
2) علل تاسیس مدرسه چه بود؟
3) تاسیس مدرسه مجمع الصنایع چه تاثیر مشخصی در فضای فناورانه، هنری، و فرهنگی آن دوران داشت؟
تجربه مدرسه مجمع الصنایع را می توان کوشش دربار قاجار برای بازسازی و نوسازی بخش تولید کالایی بیوتات دانست و تاسیس آن با هدف استقرار، بخشی نوین در تولید کالا و سازمان صنفی مربوط صورت گرفت تا از این رهگذر هزینه های دربار کاهش یافته و برخی پیشه ها و صنایع نوین ترویج شوند. سکوت منابع در مورد مدرسه و عملکرد آن و افت و خیز و رکود در فعالیت های مدرسه امکان تاثیرگذاری موثر آن در فضای تولید حرفه ای و تحول نظام تولید شهری کشور را سلب کرده بود.
نتیجه تحقیق نشان می دهد تجربه برپایی مجمع الصنایع ادغام گرایش تجربی پیشینی در سرمایه گذاری حکومت در عرصه تولید شهری و بهره گیری از تجربیات نوین غرب در این زمینه بود. اگرچه روند برنامه ریزی و سیاست گذاری حکومت در این زمینه نیز، مانند دیگر زمینه ها، با مشکلات ساختاری و موانع مختلف رو به رو گردید و از به سرانجام رسیدن تحولی که خواست اولیه از بنیان آن بود، تحقق نیافت.