مساله عدم تناقض در قرآن: خاستگاه، سیر تاریخی و روش های عالمان مسلمان در اثبات در آن

یکی از مباحث مطرح شده در کتاب های علوم قرآن و تفاسیر، موضوع تناقض آیات قرآن است. از همان سده های نخستین، عالمان علوم قرآن در تالیفاتی متنوع و متعدد به طرح و رد این مدعا پرداختند و مفسران نیز در عموم آثار تفسیری از آن سخن گفتند. فارغ از این که میزان قوت اشکالات مطرح شده در این باب به یک اندازه نیست و برخی از آن ها بسیار سطحی و برخی دیگر جدی و بحث برانگیز بوده است، مفسران مسلمان در مواجهه با این مساله رویکردهای متفاوتی داشته و به روش های مختلفی به رفع و حل این مساله پرداخته اند. در مقاله حاضر ضمن بحث درباره زمینه های پیدایی مساله تناقض در قرآن و بررسی پیشینه تاریخی آن در زمان حضور پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع)، مهم ترین موضوعات مرتبط با موضوع در حوزه علوم قرآن شناسانده شده و در ادامه سیر تاریخی آثار شاخص تالیف شده در این باره به اجمال عرضه شده است. بخش پایانی مقاله به معرفی و تبیین روش های گوناگون عالمان اسلامی در پاسخ به ادعاهای مختلف در این باب اختصاص دارد. در این قسمت به روش هایی چون روش لغوی و تاویل ادبی و همچنین توسل به برخی شاخه های علوم قرآنی نظیر ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، و حقیقت و مجاز اشاره شده و هر یک از روش ها با نمونه هایی از دیدگاه های مفسران مشهور ذیل آیات مربوط در تفاسیر همراه شده است.