جوینده (شرح و تفسیر داستان شتر جوینده)

هدف مولف از طرح و شرح و تفسیر این داستان، این است که انسان گمشده ای دارد و نشان گمشده خویش را هم می داند و انسان دیگری که هر چند او هم گمشده ای دارد اما او را از یاد برده است و به صرف تقلید از دیگران قانع شده و نقش یک فرد شتر گم کرده را بازی می کند و مقلدوار همان نشانی ها را تکرار می کند و خود نمی داند چه می گوید؛اما از آن جا که: دوست دارد یار این آشفتگی کوشش بیهوده به از خفتگیفروغ جستجو می تواند او را به حق رهنمون کند؛ بدین ترتیب مولوی یک آشتی بین نحله های فکری مختلف برقرار می کند. اما اگر سرانجام انسان گمشده ی خود را نیابد، نمی تواند ره به مقصد برد و البته مولوی در حین داستان، پیام های دیگری را هم برای جویندگان حق و حقیقت بیان می کند؛ از این قرار: عشق الهی، گمشده، مسافر، شتر، وطن اصلی، نور بصیرت مذاهب، فلاسفه و متکلمین، اضداد، تقوی.
اشتری گم کرده و جستیش چست چون بیایی، چون ندانی آن توست...
(دفتر دوم مثنوی، ابیات 2911 به بعد)