ارزیابی و سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل شهرها با استفاده از مدلهای کمی

بحران انرژی و آلودگی های محیطی در شهرهای ماشینی، باعث تغییر دیدگاه ها در تصمیم گیری سیاست های شهری شده است، و دیدگاه شهر فشرده به خاطر پیامدهای مثبتی همچون (کاهش طول سفرها و کاهش مصرف سوخت و غیره) در برابر نگرش رشد پراکنده و افقی پذیرفته شده است. عنصر اساسی لازم برای پذیرش دیدگاه شهر فشرده و رشد هوشمند شهری، اندازه گیری میزان فشردگی و پراکنش شکل شهر است که در واقع هدف این پژوهش است. برای دست یابی به این هدف، ابتدا با معرفی پنج الگو که کمکی به غنای علمی ادبیات برنامه ریزی است، (آنتروپی1 و2، جینی، موران و گری)، درجه فشردگی و پراکنش برای کلان شهر تهران (با مناطق 22گانه شهرداری) و کلان شهر سیدنی در استرالیا (با چهل و دو دولت محلی) محاسبه شده است. به منظور شناخت شکل این دو شهر مورد مطالعه و بررسی میزان کمیت آن (پراکنش از فشردگی) از روش های و مدل های مختلف شامل: تراکم، اندازه فیزیکی متروپل، درجه توزیع متعادل (با استفاده از ضرایب آنتروپی و جینی)، درجه تجمع (با استفاده از ضرایب موران و گری) استفاده شده است.
در این پژوهش از روش های کتابخانه ای و میدانی، روش های آماری، کمی، کیفی، نرم افزاری و غیره استفاده شده و به منظور نشان دادن نقشه های مراحل رشد وتوسعه فضایی شهر تهران، از نرم افزار Arc GIS استفاده شده است و در نهایت، این یافته ها با نتایج تفضیلی ویژگی های شهر سیدنی مقایسه و تحلیل شده اند. نتایج به دست آمده از محاسبات نشان می دهد که فرم کلان شهر سیدنی«تک مرکزی» است. (جمعیت و اشتغال بالایی در هسته مرکزی شهر متمرکز شده و با فاصله از مرکز شهر تراکم جمعیت کاهش می یابد– پراکنش). اما در جهت تبیین فرم کلان شهر تهران همه شواهد، روش ها و مدل های به کار گرفته شده مبین این مساله هستند که توسعه فیزیکی شهر تهران در همه دوره ها بسیار سریع بوده و این مساله منجر به پراکنش افقی این شهر و نزدیک شدن به الگوی تصادفی در دوره های65 تا 75، و گرایش به فشردگی و تمرکز در دوره های بعد، یعنی تا سال 1385 گردیده است.