فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال پنجم شماره 4 (پیاپی 20، پاییز 1392)

فضاهای شهری با روندی ناموزون و ناهماهنگ با ویژگی های اجتماعی و فرهنگی جامعه و نیز خواسته ها و نیازهای شهروندان در حال رشد و گسترش هستند که این فرایند ضمن مخدوش نمودن سیما و هویت شهرها سبب ظهور بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی گردیده است و نارضایتی ساکنان شهرها، عدم احساس تعلق آنها به سکونتگاهایشان و در نتیجه عدم احساس مسئولیت در حفظ و ارتقاء آن، افزایش جرائم شهری و نیز عدم احساس امنیت از حضور در فضاهای شهری و درنهایت کاهش سرزندگی شهرها را به همراه داشته است. رشد اندازه شهرها بدون توجه به کیفیت طراحی آنها به افزایش فاصله اجتماعی میان مردم و در پی آن کاهش تعاملات و روابط اجتماعی و درنهایت کاهش انسجام اجتماعی منجر گردیده است. اهمیت و ضرورت این مساله باعث گردید تا با نگاهی عمیق تر به نقش کیفیت طراحی شهری در احیاء سرمایه اجتماعی در جامعه امروز ایران، که با بحران جدی مواجه می باشد، قدمی هر چند ناچیز در حل بحران روابط اجتماعی میان انسانها( با برجسته نمودن نقش طراحی شهری) برداشته شود. در این پژوهش با استناد به تئوری کوین لینچ که با رویکردی انسان گرایانه اصول شهرسازی و طراحی شهری را مطرح نموده در جهت تبیین رابطه سرمایه اجتماعی و توسعه تلاش گردیده است و در این مسیر از روش اسنادی و کتابخانه ای ضمن تاکید بر رویکرد میان رشته ای به منظور تقویت گفتمان های میان رشته ای در حل مسائل و مشکلات شهری امروز بهره گرفته شده است. بدین ترتیب در این مطالعه سعی بر آن گردیده تا با استناد به تئوری لینچ راهکارهایی در جهت احیاء سرمایه اجتماعی هزمان با توسعه فضاهای شهری در جهت تحقق توسعه پایدار ارائه گردد:- رعایت اصل شهروند مداری در تدوین و اجرای طرحهای توسعه شهری
- توجه به نیازها و خواسته های شهروندان و نیز انتظارات آنها از محیط زندگیشان ( اصل توسعه مشارکتی
- تقدم و ارجحیت کیفیت فضاهای شهری بر اندازه و وسعت و نیز صرفا ویژگی های فیزیکی شهرها
- برنامه ریزی در جهت تقویت سرمایه های انسانی، فرهنگی و اجتماعی به عنوان پایه های زیر بنایی برای رشد سرمایه اقتصادی در طرحهای توسعه شهری
- تلاش در جهت حفظ و ارتقاء سرمایه های فرهنگی، اجتماعی و نیز منابع طبیعی در برنامه های توسعه شهری به منظور انتقال آنها به نسل های آینده.

ازدواج به عنوان یکی از «ارزش های خانواده» در ایران موضوع این مقاله است. از گذشته، ازدواج نزد خانواده های ایرانی اهمیت فراوان داشته و بر آن تاکید شده است. اما ازدواج در بین نسل های مختلف معنای متفاوتی داشته و نگرش بدان در حال تغییر بوده و هست. در ایران نسل های مختلف بر اساس تجربیات و حوادث تاریخی و تجربه زیسته مشترک، نگرش و برداشت متفاوت و گاها متضاد از مفهوم ازدواج و تشکیل خانواده با دیگر نسل ها دارند. با تکیه بر دو دسته از تئوری های غربی نظیر تئوری تغییرات فرهنگی، تئوری گذار جمعیتی دوم، تضاد نسلی و ساختاری، و تئوری های جوامع پیرامون نظیر تئوری جهان - محلی شدن، چهارچوب و مدل نظری تحقیق ساخته شده است. که بر اساس آن عواملی چون تجربه جهانی شدن بر تغییر ارزش ازدواج موثر بوده اند. روش تحقیق، پیمایشی و از نوع مقطعی است و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه است. جمعیت آماری شامل پنج نسل از زنان شهر زنجان است که بر اساس ویژگی های نسلی و دوره های تاریخی شان انتخاب شدند. این نسل ها عبارت اند از: نسل متولدین قبل از سال 42، نسل متولدین 42 تا 57، نسل متولدین 58 تا 67 ، نسل متولدین 67 تا 70 و نسل متولدین 71 تا 74 . بر این اساس، از هر نسل 100 نفر و در مجموع 500 نفر حجم نمونه این تحقیق را تشکیل داده اند. شیوه نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای است و برای اینکه شانس افراد شهر در انتخاب شدن برابر باشد، بلوک ها و افراد ساکن در آنها، با احتمال متناسب با حجم (PPS) انتخاب شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که نسل زنان متولدین 67 تا 74، کم ترین نمره ارزش ازدواج(24.85) و زنان نسل قبل از سال 42، بیش ترین نمره ارزش ازدواج(28.10) را دارا می باشند. نتایج حاصل از آزمون فیشر( تحلیل واریانس) به منظور سنجش معنی داری تفاوت میانگین نمره ارزش ازدواج در بین نسل های مورد مطالعه نشان داد که بر اساس مقدار F محاسبه شده (8.386)، و مقدار معنی داری بدست آمده(000/0 (sig= در سطح خطای کمتر از 1 درصد و با اطمینان 99 درصد تفاوت میانگین ارزش ازدواج در بین نسل های مورد مطالعه معنی دار است.دینداری رابطه مثبت و مستقیم و تجربه جهانی شدن رابطه منفی و معکوس بر ارزش ازدواج داشته اند.

گرایش زنان به مشاغل مردانه، از جمله پدیده های اجتماعی است که در سال های اخیر دیده می شود. یکی از این مشاغل، شغل پلیسی است که تحقیق حاضر در صدد پاسخگویی به این سوال اصلی است که چه عواملی بر گرایش زنان به شغل پلیسی موثر است. تئوری های به کار رفته در این تحقیق نظریات فمینیستی، نظریات مراجع و علمای دینی در خصوص اشتغال زنان، تئوری تقسیم کار جنسیتی، نظریه تفاوت بیولوژیکی، تئوری جداسازی بازار کار و تئوری تفکیک مشاغل است. روش به کار رفته در این تحقیق، روش پیمایش و ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته است که بین 100 نفر متشکل از 50 نفر از دانشجویان دانشکده پلیس زن دانشگاه علوم انتظامی در تهران و 50 نفر از دانشجویان زن دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی پرسشنامه تکمیل گردید که با استفاده از نرم افزار SPSS به تحلیل روابط متغیرها از طریق ضریب همبستگی پیرسون پرداخته شده است. یافته ها نشان می دهد از میان شش فرضیه که به بیان رابطه بین تبلیغ رسانه های جمعی، تضمین شغلی، ویژگی های روحی و روانی زنان، همسان پنداری زنان با مردان، نیاز جامعه اسلامی به حضور پلیس زن (متغیرهای مستقل تحقیق) و گرایش زنان به شغل پلیسی (متغیر وابسته تحقیق) می پردازد، سه فرضیه تایید و سه فرضیه رد شد. فرضیه های تایید شده رابطه بین تبلیغ رسانه های جمعی(با ضریب همبستگی 0.538 در دانشکده پلیس زن و 0.619 در دانشکده علوم اجتماعی)، ویژگی های روحی و روانی زنان(با ضریب همبستگی 0.443 در دانشکده پلیس زن و 0.509 در دانشکده علوم اجتماعی)، نیاز جامعه اسلامی به حضور پلیس زن (با ضریب همبستگی 0.635 در دانشکده پلیس زن و 0.523 در دانشکده علوم اجتماعی) متغیرهای مستقل تحقیق بوده و گرایش زنان به شغل پلیسی متغیر وابسته تحقیق را نشان می دهد که این رابطه مستقیم و مثبت می باشد. یعنی با بالا رفتن تبلیغ رسانه های جمعی، ویژگی های روحی و روانی زنان، نیاز جامعه اسلامی به حضور پلیس زن، میزان گرایش زنان به شغل پلیسی افزایش می یابد.

یکی از مهم ترین سیاست گذاری های حمایت کننده از معلولین، که در قوانین و مقررات مصوب برای این افراد، مورد تاکید قرار گرفته است؛ دسترسی معلولین به فضاهای مختلف شهری می باشد. با این وجود، در کشور ما، مدیریت فضاهای شهری برای افراد دارای معلولیت، از سرعت کمی برخوردار بوده است. با توجه به نقش کارافرینی در سرعت بخشیدن به مدیریت شهری در حوزه خدمات معلولین از یک سو و تاثیر فناوری در زندگی این افراد از سوی دیگر، و از آنجایی که پژوهش های پیشین، چیستی عوامل موثر بر فعالیت شرکت های کوچک و متوسط مبتنی بر فناوری در حوزه خدمات معلولین را شناسایی ننموده اند؛ این پژوهش قصد دارد با هدف یک پژوهش کاربردی و ژرفانگر، با بهره گیری از مصاحبه های نیمه ساختار یافته و عمیق و با مدد گرفتن از روش موردپژوهی و انتخاب مدیریت شهری تهران، به عنوان مورد مطالعه و با استفاده از استراتژی های کدگذاری باز و محوری برای طبقه بندی داده ها، این عوامل را شناسایی نماید. در پایان، نتایج حاصل از پژوهش، حاکی از این بود که عوامل مرتبط با قابلیت های درونی، ویژگی های شبکه های خارجی، نهادی، فرهنگی، هنجاری و نظارتی، بر فعالیت شرکت های کوچک و متوسط مبتنی بر فناوری در حوزه خدمات معلولین در مدیریت شهری تهران موثر هستند.

فضاهای نابرابر جغرافیایی که درصد وسیعی از سرزمین کشورهای در حال توسعه را به خود اختصاص داده است بی شک یکی از تبعات توسعه نابرابر و نامتوازن است که ریشه در توزیع ناعادلانه امکانات دارد. عدم برخورداری از فرصت های فضایی برابر می تواند منجر به شکافی عمیق بین استان ها، شهر ها و حتی مناطق روستایی کشور گردد که پیامد آن ظهور فقر ، مهاجرت های روستا- شهری و به دنبال آن حاشیه نشینی، افزایش جرم، فساد، فحشا و غیره خواهد بود.
این پژوهش سعی دارد به تحلیل نابرابری فضاهای جغرافیایی در روستاهای مناطق مرکزی ایران با استفاده از مقالات علمی، کتب و اسناد مرتبط با مساله تحقیق با روشی توصیفی- تحلیلی بپردازد. استان های، تهران، قزوین، همدان، یزد و چهارمحال و بختیاری نمونه مورد مطالعه و اطلاعات مربوط به 83 دهستان که با روش تصادفی سیستماتیک انتخاب و جمع آوری گردیده اند، بعنوان جامعه آماری نمونه مورد بررسی قرار گرفته اند تا روند تغییراتی طی مقاطع 1365، 1375 و 1385 با استفاده از مدل ضریب جینی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
یافته های پ‍ژوهش حاکی از آن است که نابرابری فضاهای جغرافیایی در مقطع 65 در مناطق روستایی استان یزد با 42/0، در مقطع 75 در مناطق روستایی همدان با 36/0 و در سال 1385 در روستاهای استان قزوین با بیشترین ضریب نابرابری طی سه دهه برابر با 79/0 بوده است. همچنین نتایج نشان می دهد از شاخص های مورد بررسی، بیشترین ضریب نابرابری در سال 1365 مربوط به شاخص های اجتماعی، در سال 75 به شاخص های ارتباطی و در سال 1385 بیشترین عدم تعادل در دسترسی به خدمات بهداشتی مشاهده گردیده است.

برای توسعه همه جانبه یک جامعه مشارکت اجتماعی همه گروه ها مخصوصا جوانان مورد نیاز است. جوانان از آن جایی که عمر باقی مانده طولانی و هم چنین انرژی فراوان دارند می توانند در این راستا مفید فایده فراوان باشند. ولی برخی ویژگی ها و شرایط جامعه معاصر می تواند باعث کاهش مشارکت و در نتیجه انزوا طلبی آنها شود. انزاوی اجتماعی به معنی ضعف روابط و پیوندهای اجتماعی افراد با اعضای خانواده ، با دوستان و خویشاوندان و هم چنین با نهادها و سازمان های اجتماعی می باشد. هدف تحقیق حاضر شناسایی برخی عوامل اجتماعی موثر بر این موضوع در شهر اصفهان است. چارچوب نظری تحقیق ؛ استفاده از دیدگاه های دورکیم ، یونتام ، و ویرت شکل گرفته است. روش تحقیق استفاده شده پیمایش و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تحقیق شامل همه جوانان 29-15 ساله شهر اصفهان می باشد که از بین آنها با استفاده از فرمول کوکران و به شیوه خوشه ایتصادفی ، 385 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. اعتبار پرسشنامه صوری و آلفای کرونباخ پایایی آن برابر با 93/0 بود. نتایج توصیفی تحقیق نشان داد روابط اجتماعی جوانان به طور کلی در حد متوسط ( 4/2 از 4 ) بود. پیوندهای اجتماعی جوانان با اعضای خانواده نسبتا بالا ( 2/3 از 4) ولی با همسایگان و غیر آشناها پایین تر از حد متوسط ( 2 از 4) بود. نتایج آزمون های استنباطی نشان داد که متغیرهای جنسیت ( beta=0/169) اعتماد اجتماعی ( beta=-0/72) استفاده از اینترنت ( beta= -0/119) با انزوای اجتماعی رابطه مستقیم و معنادار داشته ولی رابطه پایگاه اجتماعی – اقتصادی با انزوای اجتماعی متعادل نبود . ضریب تعیین تعدیل شده همه ی متغیر های مستقل برابر با 646 /0 بود.

این تحقیق با هدف مطالعه و بررسی عوامل اجتماعی موثر بر گرایش زنان به مدیریت بدن ، که به مراکز کاهش وزن در شهر کرج مراجعه نموده اند ، اجرا شده است . پس از نقد و بررسی دیدگاه های مرتبط با موضوع مورد تحقیق ، چهار چوب نظری بر اساس دیدگاه های گیدنز ، گافمن، بوردیو، مازلو تنظیم گردید. این تحقیق به لحاظ روش از نوع توصیفی - پیمایشی بوده و به لحاظ هدف از نوع همبستگی است . به منظور گرد آوری داده ها از پرسشنامه ای حاوی 63 سوال ، استفاده شده است.
در راستای دستیابی به هدف تحقیق از 8 مرکز کاهش وزن و تناسب اندام در پاییز 1391 ، تعداد 100 نفر از زنان خود معرف برای کاهش و یا کنترل وزن بصورت نمونه در دسترس برای پاسخگویی به مقیاس های تحقیق انتخاب شدند .
یافته ها نشان دادند : وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال ، تاثیرات رسانه ها ،رشد معنوی و خودشکوفایی ، عادتهای تغذیه ای، مسئولیت پذیری درباره سلامت ، روابط بین فردی ، مد و مدگرایی ، مدیریت استرس ، ورزش و فعالیت بدنی با میزان تمایل به تناسب اندام ارتباط معناداری داشتند . ولی بین سن ، میزان تحصیلات و پایگاه اقتصادی- اجتماعی افراد مورد مطالعه با میزان تمایل آنان به تناسب اندام ارتباط معناداری مشاهده نگردید.

سنجش افکار عمومی به عنوان ابزاری است در جهت آگاهی از آراء و نظرات مردم درخصوص اتفاقات و مسائل رایج و یا پیش رو در جامعه که ضرورت برنامه ریزی در مورد آنها احساس می شود. ارزیابی افکار عمومی به عنوان یکی از مولفه های جوامع دموکراتیک به سیاستگذاران و برنامه ریزان این امکان را می دهد تا با در نظر داشتن نظرات عمومی جامعه اقدام به تبیین و تدوین برنامه ها در سطوح خرد و کلان جامعه نمایند. آنچه در این مطالعه مورد توجه قرار گرفته است لزوم فرهنگ سازی در زمینه اهمیت و جایگاه نظرسنجی در میان افکار عمومی و نیز متقابلا ضرورت احترام به افکار عمومی و دخالت نظرات آنان در تصمیم گیری ها به منظور اعتماد سازی و تشویق گروه های اجتماعی درحضور و مشارکت فعال در نظر سنجی ها و طرحهای مختلف پژوهشی می باشد. در این تحقیق افکار عمومی با رویکردی فرهنگی مورد کنکاش قرار گرفته است.