نشریه مطالعات قرآنی
پیاپی 3 (پاییز 1389)

دعا و شب قدر دو موضوع مهم و مرتبط با یکدیگرند، به همین جهت مفسران قرآن کریم توجه خاصی به شب قدر و آثار آن و نیز رابطه این شب با مناجات داشته اند. در این مقاله با بررسی تفسیر آیه 186 سوره بقره و آیه های آغاز سوره دخان از دیدگاه بسیاری از مفسران از یک سو و نگاهی به معنی و اهداف همین آیات از نظر سید موسی صدر از سوی دیگر و مقایسه این آرا، سعی کرده ایم نقاط اشتراک و تفاوت های این اندیشه ها را دریابیم. حاصل این مطالعه یافتن نظرات عقل مدارانه تری است که در اندیشه های امام صدر مشاهده می شود.

استعاره تشبیهی است که یکی از ارکان آن حذف شده است و ذهن را از چیزی به چیزی شگفت انتقال می دهد. این تحقیق که با روش کتابخانه ای و از راه تبیین بلاغت استعاره در صدد شناخت مفاهیم آیات به کمک این آرایه بیانی است نشان می دهد که هشت نوع استعاره در جزء سی ام قرآن کریم به کار رفته است که عبارتند از: مصرحه، مکنیه، مرشحه، تمثیلیه، اصلیه، عنادیه و تخییلیه. همچنین از میان انواع استعاره، استعاره های مصرحه و تمثیلیه بیشترین تعداد آیه و استعاره عنادیه کمترین تعداد آیه را دارند. از مجموع 28 آیه دارای استعاره در این جزء یک آیه دارای چهار استعاره، یازده آیه دارای دو استعاره و شانزده آیه دارای یک استعارع اند.

قاعده وزر یکی از قواعد فقهی استنتاجی است که می توان مفهوم آن را با اصل شخصی بودن مجازات ها در حقوق جزای عرفی منطبق دانست. از جمله آیه هایی که زیر بنای این قاعده را تشکیل می دهند آیه«ولاتزر وازره وزر اخری» است به این مفهوم که «هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نمی کشد». بر اساس اصل شخصی بودن مجازات ها تنها کسی را می توان تعقیب و مجازات کرد که مرتکب قتل مادی جرم شده باشد یا در تحقق اعمال مجرمانه همکاری کرده باشد و بستگان و نزدیکان مجرم از تحمل کیفر و تعقیب دستگاه قضایی در امان اند. قاعده وزر در حقوق اسلام و اصل شخصی بودن مجازات ها استثناهایی نیز داند.

ایمان از مفاهیم محوری در مفاهیم دینی است که نمی توان بدون آن دینداری را تصور کرد، چرا که مرز بین دینداری و بی دینی است. گفت و گو درباره ایمان، گشودن راهی است برای تجربه آنان که محروم اند و تعالی دادن تجربه ایمانی کسانی که واجد آن اند. در شماره پیش، مبحث ایمان گرایی در مسیحیت و نقد آن را طرح کردیم. در این شماره ایمان گرایی در جهان اسلام را بررسی می کنیم و به محورهایی چون ویژگی های ایمان، نقد و بررسی ایمان گرایی در برخی فرقه های اسلامی از جمله اهل حدیث و اخباریان، نقد و بررسی مخالفان ایمان گرایی در قالب عقل گرایی افراطی و مقایسه نهایی ایمان گرایی در مسیحیت و اسلام می پردازیم.

خلود و جاودانگی از دیرباز مد نظر علمای اسلامی بوده است. درباره پذیرش خلود در بهشت بین عالمان اختلافی وجود ندارد اما درباره دوزخیان دسته ای طرفدار خلود در آتش جهنم و عذاب دائمی هستند و به آیات و روایات استناد کرده اند و دسته دیگر که اغلب عرفا و فلاسفه اند بر این باورند که خلود در آتش هست اما عذاب به جهت غلبه رحمت الهی از بین می رود یا دوزخیان به عذاب خو می گیرند. این مقاله به معنای خلود، آیات و روایات درباره آن، عذاب ابدی کفار، پاداش ابدی مومنان و دلایل موافقان و مخالفان آنها می پردازد.

جعل الله الصوم طهاره للقلوب، وسلامه للابدان. و إذا تترتب علی الصوم کل هذه الفوائد، فبالطبع إنه کان موجودا لدی الشرائع السماویه الاخری، لان الله لا یامر عباده بشیء إلا وفیه فوائد روحیه، وجسدیه، ووجود الصوم فی الادیان الاخری لا یحتاج إلی إقامه دلائل تاریخیه کثیره، لان الله صرح بهذه الظاهره الطیبه المبارکه فی الکتاب المبین إذا قال فی محکم آیات: یا ای ها الذین امنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون(البقره:183). یرید هذا المقال ان یدرس هذا المکتوب فی القرآن الکریم وفی الشریعه الإسلامیه الغراء من ناحیه، وفی الادب العربی من ناحیه اخری، لیبین انه کان له تاثیره الواضح فی هذا الادب الذی استمد مضامینه لدی کثیر من الشعراء مت القرآن و الإسلام. ومن الملاحظ ان هناک شعراء کثیرین ذکروا هذه العباده الإلهیه فی قصائدهم، إلا اننا اکتفینا بنماذج قلیقه جدا.

برجسته ترین ویژگی آثار منظوم و منثور فارسی که گنجینه عظیم فکر و فرهنگ ماست بهره مندی عارفان و شاعران بزرگ از فرهنگ غنی اسلام و علوم و معارف آسمانی است و در این میان نهج البلاغه جایگاهی ویژه و درخور تامل دارد. این پژوهش تلاشی است برای تبیین بهره گیری دو تن از مشاهیر این سرزمین از سخنان حضرت علی (ع) در نهج البلاغه. در این مقاله سعی شده است تاثیر این شاهکار بلاغت و شیوایی و مفاهیم بلند و ملکوتی آن در مثنوی معنوی و دیوان رباعیات اوحدالدین کرمانی به طور دقیق تطبیق و بازخوانی شود. انتخاب بیت هایی از دیگر شاعران در موضوع مورد بحث بر تنوع و غنای مطلب افزوده است.

لقداهتم الشارع القویم بمصارف الزکاه اهتماما تاما، وهو ان الله تعالی قدبینه فی عدد من الآیات المحکمه بقوله تعالی: إنما الصدقات للفقراء والمساکین والعاملین علی ها والمولفه قلوبهم وفی الرقاب والغارمین وفی سبیل الله وابن السبیل فرضه من الله و الله علیم حکیم(التوبه: 60). و تجدر الإشاره إلی ان الشریعه الإسلامیه تضمن الحیاه الاجتماعیه، مبتدئه بمصارف للفقراء والمساکین، فبرز فی تاریخ الإنسانیه نظام التامین الاجتماعی، والوالی هو الذی یبعث السعاه، والجباه لجمع الزکاه و توزیعها علی مستحقی ها. وعلی هذا الاساس یلقی هذا المقال الضوء علی هذه الظاهره الطیبه المبارکه فی الفقه الإسلامی.

جامعه بشری برای اجرای قوانین و حفظ نظم و آرامش نیاز به نظام مدیریتی دارد. دین اسلام برای سعادت مسلمانان و اجرای صحیح قوانین آن به این موضوع توجه کرده و ولایت و امامت را قرار داده است. در قرآن متون دینی نیز مطالب زیادی در این باره ذکر شده است. پیامبر (ص) در غدیر خم تکلیف خلافت را روشن کردند تا زمین هیچ گاه از حجت خدا خالی نباشد. ادبیات شیعه نیز حق مطلب را ادا کرده و شاعرانی در این زمینه هنرنمایی کرده اند که ذکر اشعارشان خالی از لطف نیست.