نشریه کارآگاه
پیاپی 1 (زمستان 1386)

بسیاری از تحقیقات جرم شناختی دو دهه اخیر به منظور افزاش درک و شناخت ما نسبت به جرائم خشونت بار و عوامل تعیین کننده خطر ارتکاب رفتارهای خشونت بار در میان گروه های مختلف افراد اجتماع در مناطق مختلف انجام شده است. نتاج بررسی های انجام شده نشان ی میدهد مرتکبان خشونت و قتل لزوما در خانواده های فرو پاشیده رشد نکرده اند؛ والدین خشن نداشته اند؛ در زمان ارتکاب جرم بیکار نبوده اند؛ و گاهی اوقات هیچ یک از عوامل خطر شناسایی شده را نداشته اند. این یافته ها بیانگر ترکیب پیچیده ای از تعامل عوامل مختلف برای ارتکاب جرائم خشونت بار در افراد است. البته، هیچ یک از الگوهای نظری موجود به تنهایی نمیتواند تبیین کننده تمامی جرائم خشونت بار باشد. در طول دهه گذشته، موضوع جرائم خشونت بار و سیاست کیفری چگونگی مقابله با آن در دستور کار بسیاری از نظامهای عدالت کیفری قرار داشته است. تحولات رخ داده در این حوزه بیشتر در راستای تمرکز بر کیفرهای شدیدتر و جنبه های بازدارندگی و ناتوانسازی مجازاتهایی بوده است. با این همه، به موازات این تحولات باور به اثربخشی تدابیراصلاحی و درمانی چه در زندان و چه خارج از زندان، دوباره احیاء شده است. در این راستا طرحها و برنامه های ی گسترده ای در زمینه پیشگیری وضعی از جرم و به ویژه مدیریت خشونت از طرق اجاد تغییر در شراط محیطی جرم زا به وجود آمده است.

در کل، تخطی از قوانن و مقررات متعارف و مرسوم هر جامعه جرم محسوب میشود. ماهیت و شدت جرائم در جوامع مختلف متفاوت است و از اوضاع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن جامعه تاثر میپذیرد. به جز انگیزه های روانی و ذهنی موثر بر جرائم، سایر انگیزه های اقتصادی - اجتماعی نیز بر وقوع جرائم موثر هستند. البته، جامعه بدون جرم، جامعه ای ایده آل و آرمانی است و امروزه در دنیا کمتر کشوری را میتوان یافت که در آن درجاتی از جرم به وقوع نپیوندد. جرائم را بسته به آثار متفاوت آن در دو گروه جرائم عادی و جرائم خشن تقسبم بندی کرده اند. تبعات منفی جرائم خشن طبعتا از جرائم عادی بیشتر است و زنجیره ای طولانی از رویه های یییامنتی، قضایی و اجرایی را درگیر میسازد. مقاله حاضر تلاشی برای شناسایی تاثر عوامل اقتصادی - اجتماعی بر وقوع جرائم خشن با تاکید بر قتلهای عمد است. در این مقاله، وقوع قتلهای عمد را در سال 1384در سطح استانهای کشور بررسی کرده ایم که از نظر شاخص های اقتصادی - اجتماعی تفاوتهایی معنی دار با یکدیگر دارند. در این راستا عوامل موثر را شامل جمعت، تولد ناخالص داخلی (به مثابه توان اقتصادی)، شاخص بهای مصرفکننده (در قالب جانشین هزینه های زندگی) و نرخ مشارکت اقتصادی برای جمعت بیشتر از ده سال در نظر گرفته و با تحلیل رگرسونی و انجام آزمونهای اقتصادسنجی مربوطه، نتیجه گرفته ایم در استانهایی که جمعیت آنها بیشتر، هزینه های زندگی بالاتر و نرخ مشارکت اقتصادی پایینتر است، تعداد موارد قتل عمد بیشتر است. از طرف دیگر، تولید ناخالص داخلی بدون لحاظ استان تهران بر قتلهای عمد تاثری منفی و معنی دار دارد. بنابراین، بهتر است با فراهم کردن زمینه های اشتغال، کاهش رشد جمعت با سیاستهای تنظم خانواده و برنامه های مشاورهای و نیز افزایش تولید و کاهش هزینه های زندگی و در نهایت، افزایش تولید ناخالص منطقه ای و درآمد سرانه در استانها از تعداد قتلهای عمد کاست.

شناسایی مواد مخدر در صحنه جرم و به هنگام کشف، راهی مناسب برای برخورد با قاچاقچیان مواد مخدر است. اگر راه های شناسایی مواد، کوتاه و سریع باشد اهمیت و تاثیر آن بیشتر خواهد بود. ماموران مبارزه با مواد مخدر خود میتوانند به سادگی و با همراه داشتن کیت های شناسایی مواد مخدر این امر مهم را انجام دهند و از اتلاف وقت و پیچیدگی پرونده های قاچاق مواد مخدر جلوگیری کنند. بدیهی است، اگرماموران مبارزه با مواد مخدر در صورت آشنایی با مواد مخدر و معرف های شیمیای و تغییرات فیزیکی ناشی از حضور مواد مخدر که معمولا تغییر رنگ است، آشنا باشند میتوانند به راحتی از آن استفاده و نیازهای مربوط به شناسایی مواد را به سرعت برطرف کنند. در ان مقاله سعی شده است کیتها و شناساگرهای رنگی شناسایی مواد اعتیادآور، در قالب ساده ترین روش برای شناسایی مواد اعتیادآور معروف، در صحنه معرفی شوند تا راهنمایی برای ماموران مبارزه با مواد مخدر باشد.

علوم با کوچکتر شدن گسترش میابند. فناوری نانو، علم دستکاری و بازآرایی دوباره اتمها به منظور پدید آوردن مواد، قطعات و سیستمهای جدید است. فناوری نانوبیوتکنولوژی، تعمیم هوشمندانه علوم زیستی با فیزک و مهندسی در ابعاد مولکولی است. در این راستا، میتوان ماشینهایی را در ابعاد سلول زنده ساخت. بنابراین، نانوبیوتکنولوژی تکنولوژی در ابعاد نانویی است. این دانش فنی دانشمندان را به کاوش در ساختارهای پاره حیات در سطح مولکولی قادر میسازد. این تلاشها منجر به طراحی انواع قطعات و سیستمهای جدید در اندازه های میکرو و نانو میشود. به همین علت است که نانوبیوتکنولوژی را معادل انقلاب صنعتی میدانند. فناوری ز یستی نانو با نقشی موثر که در کشف داروها، آزمایشگاه های جنایی، درمانهای پزشکی، ایمنی فردی - سلامت غذا و کنترل بیماری ها دارد، بسیاری از جنبه های زندگی ما را متاثر میسازد.

یکی از معضلاتی که امروزه جامعه بشری با آن روبه رو است قاچاق انسان و تبعات سوء آن است که امروزه شبکه های جرائم سازمان یافته به آن مبادرت میورزند. این شبکه ها زنجیره واری در کشورهای مبدا، واسط و مقصد مشغول فعالیت هستند و با یکدیگر تماس و ارتباط دائمی و آنی دارند. قاچاق انسان در بیشتر کشورهای جهان از جمله مهمترین جرائم سازمانیافته محسوب میشود؛ هیچ کشوری نمیتواند خود را مصون و محفوظ از معضل قاچاق انسان و پامدهای سوء آن بداند. کشورهایی که به نوعی دارای دست به گریبان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند به شدت درگیر پدیده مهاجرت و قاچاق انسان هستند. از آنجا که برنامه ریزی و عملیات برای قاچاق انسان از کشور مبدا شروع و پس از گذشتن از چندین کشور و عبور از مرزهای مختلف به کشور مقصد ختم میشود، موفقیت در این فرآیند مستلزم آشنایی با قوانین و مقررات کشورهای مبدا، مسیر و مقصد و آگاهی از نقاط قوت و ضعف مرزها و همچنین قوانین و نحوه عملکرد نظام قضایی و پلیسی این کشورها است. هدف نگارندگان این مقاله آشنا کردن خوانندگان به تعاریف مختلف، مراحل قاچاق انسان، سازمان قاچاق انسان، شیوه های انتقال، شگردهای قاچاقچان و مشکلات قاچاقچان در کشور مبدا است.

کلیدهایی که منجر به کشف جرم می شود درقالب مدارک فیزیکی (دلایل مادی) در صحنه های جرم وجود دارد. اینگونه مدارک قابل لمس، مشاهده، ارائه و استناد است و انکار آنها غیرممکن است. همانطور که میدانیم در دادگاه نیز رای صادره برمبنای مدارک ارائه شده است. در این مقاله از میان آثار به جای مانده در صحنه جرم، نمونه ها و مدارک بیولوژیکی که حاوی دی.ان.ای است، به علت اعتبار فوقالعاده آن در دادگاه، مدنظر است و روش های صحیح جمع آوری این نوع مدارک کامل تشریح شده است.

قاچاق کالا و عوارض ناشی از آن، یکی از مشکلات کنونی کشور بشمار میآید. با همه تلاشهایی که به منظور مقابله با این پدیده انجام گرفته، متاسفانه هنوز کاملا کنترل نشده است. به یقین، توفیق و توان دفع این معضل ملی در گروه شناسایی و رفع عوامل پیدایش و گسترش آن است. در این مقاله سعی شده است مهمترین علل و عوامل اولیه و ثانویه پیدایی و پایایی قاچاق کالا در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به اجمال بررسی شود.