فصلنامه تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی
سال سوم شماره 1 (بهار و تابستان 1391)

مقوله امنیت انسان و جوامع انسانی، از ابتدای خلقت به منزله یک ضرورت برای بقا مطرح بوده است و امروزه به مثابه یکی از شاخص های اصلی توسعه معرفی می شود. احساس امنیت، پیشنیاز هرگونه توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی محسوب شده، با سطح پیشرفت جوامع در ارتباط است. پژوهش حاضر درصدد است تا احساس امنیت اجتماعی و عوامل اجتماعی موثر بر آن را در شهر یزد بررسی کند. روش مورد استفاده در این تحقیق، از نوع پیمایشی است؛ داده ها با ابزار پرسشنامه و با استفاده از شیوه نمونه گیری خوشه ایمتناسب از 246 نفر از افراد ساکن شهر یزد گردآوری شده است. احساس امنیت اجتماعی در دوازده بعد امنیت جانی، امنیت مالی، امنیت اقتصادی، امنیت شغلی، امنیت اخلاقی، امنیت فرهنگی، امنیت عاطفی، امنیت احساسی، امنیت فکری، امنیت حقوقی، امنیت قضایی و امنیت نوامیس سنجیده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که اکثر پاسخگویان به لحاظ احساس امنیت اجتماعی در گروه متوسط قرار داشتند. همچنین متغیرهای جنس، وضعیت تاهل، سن، پایگاه اجتماعی- اقتصادی و منطقه سکونت رابطه معناداری با احساس امنیت اجتماعی افراد نداشتند و متغیرهای استفاده از رسانه های جمعی، رضایت از زندگی، دینداری، بهداشت روانی- اجتماعی و سرمایه اجتماعی دارای رابطه مثبت و معنادار با احساس امنیت اجتماعی افراد بودند. نتایج رگرسیون چندگانه از نقش معنادار سه متغیر رضایت از زندگی، استفاده از رسانه های جمعی و سرمایه اجتماعی در احساس امنیت اجتماعی حمایت می کند که در این میان سرمایه اجتماعی بیشترین نقش را در تبیین متغیر احساس امنیت اجتماعی ایفا می کند.

این مقاله به بررسی تاثیر احساس نابرابری بر سلامت و رفتار بهداشتی اقشار مختلف ساکن تهران می پردازد. نظریه تحت آزمون تجربی دراین پژوهش، نظریه سیبرنتیک قشربندی است. با استفاده از نمونه گیری هدفمند، تعداد مساوی از سه قشر بالا، متوسط و پایین انتخاب شد و با روش پیمایش داده ها جمع آوری شد. بر اساس نتایج به دست آمده، طبقه پایین نسبت به طبقه متوسط و بالا سلامت پایین تری دارد و به میزان کم تری رفتارهای بهداشتی را رعایت می کند. مکانیزم های احساس نابرابری اقتصادی و اجتماعی بر سلامت و رفتار بهداشتی بررسی شد. متغیرهای استرس، احساس نابرابری اقتصادی، نارضایتی اجتماعی، طبقه اجتماعی، اعتمادبه-نفس، احساس نابرابری اجتماعی و تقدیرگرایی به طور مستقیم و غیرمستقیم بر دو متغیر وابسته، سلامت و رفتار بهداشتی، موثرند. در مجموع، یافته ها نظریه پژوهش را حمایت می کنند.

مساله حاکمیت قانون در کشورهای آسیای جنوب شرقی، به منزله یکی از مهم ترین وجوه نظم اجتماعی این جوامع، در کانون توجه این پژوهش قرار دارد. در بعد نظری، این پژوهش هم شامل ایده ها و نظرهای اندیشمندانی است که به طور عام به مساله حاکمیت قانون پرداخته-اند؛ و هم به عنوان دانش محتوایی، از دیدگاه های صاحب نظرانی که به طور ویژه به این مهم در محدوده ی جغرافیایی آسیای جنوب شرقی نیز پرداخته اند، بهره مند شده است. چهار متغیر سطح کلان به منزله شروط احتمالی وقوع، وارد مرحله پردازش شده اند که عبارت اند از: حقوق مالکیت، تضاد نخبگان، احساس نابرابری و چگالی جمعیت با اخلاق و منضبط. اطلاعات و داده های این تحقیق به روش تطبیقی کیفی مورد تحلیل فازی قرار گرفته اند. به مدد این روش، مسیرهای علی چندگانه ی ایجابی و سلبی برای دست یابی به حاکمیت قانون در جوامع آسیای جنوب شرقی آشکار شده اند. سه مسیر علی، برای احقاق حاکمیت قانون؛ و دو مسیر برای واماندن این کشورها از حاکمیت قانون نمایان گشته است. مطابق نتایج تحقیق، چگالی جمعیت با اخلاق در تقویت حاکمیت قانون بسیار کلیدی است؛ به طوری که شرط ضروری برای احقاق حاکمیت قانون در تمام مسیرهای ایجابی است؛ و بدون آن، تقویت شرایط دیگر برای احقاق حاکمیت قانون کاری از پیش نخواهد برد. هم چنین، عدم وجود حداقلی از جمعیت اخلاقی، به تنهایی شرط کافی برای بازماندن از حاکمیت قانون است.

ازدواج به منزله یک امر اجتماعی با هر یک از نیازهای جنسی، عاطفی و اجتماعی افراد در ارتباط است. همزمان با ورود جامعه ایرانی به نظم مدرن نهاد خانواده و ازدواج تحولاتی را از سر گذارنده و از سر خواهد گذراند. از جمله این تغییرات به تعویق افتادن سن ازدواج است. به تعویق افتادن سن ازدواج می تواند پیامدهای گوناگونی داشته باشد. چنانچه این دگرگونی ها بدون برنامه ریزی و پیش بینی باشد، نتایج منفی آن از نتایج مثبت آن بیشترخواهد بود. مطالعات انجام شده نشان می دهد افزایش سن ازدواج در قشر دارای تحصیلات عالی نسبت به سایر اقشار بیشتر بوده است؛ ولی تاکنون تحقیقات اندکی بر روی قشر دارای تحصیلات عالی انجام شده است. تحقیق حاضر به بررسی عوامل موثر بر وضعیت ازدواج دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران می پردازد. در این راستا دو گروه ازدواج کرده و ازدواج نکرده تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران مورد مقایسه قرار می گیرند تا عوامل موثر بر وضعیت تاهل آن ها مورد بررسی قرار گیرد. روش مورد بررسی در این پژوهش روش پیمایشی و ابزار جمع آوری داده-ها پرسشنامه است. نمونه مورد بررسی 393 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی ساکن خوابگاه های مجردی و متاهلی دانشگاه تهران است که به صورت خوشه ایو تصادفی سیستماتیک انتخاب شده اند. بر اساس تئوری های مورد استفاده و مطالعات پیشین متغیرهای فرامادیگرایی، هزینه فرصت، کاهش خانواده محوری، فرد محوری، روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج، نابسامانی های اقتصادی و نابسامانی های اجتماعی به منزله متغیرهای مستقل انتخاب شد و تاثیر آن ها بر متغیر تابع وضعیت ازدواج مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان می دهد که نابسامانی های اقتصادی بیشترین تاثیر را بر وضعیت ازدواج دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران دارد. نابسامانی های اجتماعی، هزینه، فرصت و دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج در مرتبه های بعدی قرار دارند.

هدف از پژوهش حاضر، ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای سنجش آرزومندی، فرصت ادراک شده و شکاف بین آن ها در چارچوب نظریه آنومی مرتون است. بدین منظور مقیاسی متشکل از 10 گویه برای سنجش آرزومندی ها، 10 گویه برای فرصت ادراک شده و کسر فرصت از آرزومندی برای سنجش شکاف ها طراحی شد. این گویه با توجه به مبانی نظری و نظر کارشناسان ساخته شدند. برای اعتباریابی علاوه بر اعتبار محتوا از اعتبار سازه و اعتبار همگرا بهره گرفتیم، و برای تعیین روایی تحلیل عوامل و آلفای کرونباخ را به کار گرفتیم. نتیج حاکی از روا و پایا بودن مقیاس ساخته شده داشت. مقیاس حاضر قابلیت بالایی برای سنجش توامان 13 متغیر در قالب بیست گویه را دارد و برای پژوهش های جرم شناسی و روانشناسی اجتماعی از قابلیت بالایی برخوردار است.

مطالعه حاضر به دنبال یافتن عوامل موثر بر بروز شورش های قومی است. از این رو با اتخاذ روش تطبیقی- کیفی و به کارگیری روش تحلیل فازی و بهره گیری از داده های ثانوی به بررسی دوره زمانی 2004- 2006 پرداخته است. چهار شرط وارد شده به تحلیل هویت قومی، بسیج سیاسی، حضور نخبگان قومی در قدرت و نارضایتی قومی است. یافته های تحقیق نشان می دهد هر یک از شروط هویت قومی، نارضایتی، بسیج سیاسی و عدم حضور نخبگان قومی در قدرت، به تنهایی شرط لازم برای بروز شورش است. ترکیب علی شروط هویت قومی، بسیج سیاسی و عدم حضور نخبگان قومی در قدرت ترکیب علی کافی برای بروز شورش است و چون بسیج سیاسی متغیر واسط است، ترکیب علی هویت قومی و عدم حضور نخبگان قومی در قدرت به منزله ترکیب علی کافی برای شکل گیری بسیج سیاسی است. از این رو، مهمترین عوامل بروز شورش، عدم حضور نخبگان قومی در قدرت و همگام با آن، هویت قومی قوی است.

مطالعه حاضر درصدد است که با عملیاتی سازی نظریه بوردیو، فضای جایگاه اجتماعی کارفرمایان و کارگران صنعتی در ایران را شناسایی کند.روش این تحقیق بر اساس نوع داده-های جمع آوری و تحلیل شده، تحقیقی کمی است و از تکنیک پیمایش در این مطالعه بهره گرفته شده است. جامعه آماری شامل کلیه کارگران و کارفرمایان شاغل در شهرک های صنعتی فرش در شهرستان آران و بیدگل استکه به شیوه نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای انتخاب شدند. یافته های این پژوهش حاکی از این است که حدود 2/28 درصد از کارفرمایان صنعتی از لحاظ حجم انواع سرمایه در سطح بسیار بالایی هستند. بنابراین در طبقه بالا و در دسته مسلط قرار می گیرند (مانند بورژوازها یا سرمایه داران کلاسیک)، اما 6/49 درصد از کارفرمایان صنعتی از لحاظ حجم انواع سرمایه در سطح متوسط هستند. بنابراین در طبقه متوسط و در دسته مسلط قرار می گیرند (خرده بورژواها و تجار مستقل). اما 2/22 درصد از کارفرمایان از لحاظ حجم انواع سرمایه در سطح پایین هستند. دلیل این امر این است که در نظریه بوردیو، فقط سرمایه اقتصادی تعیین کننده نیست و سرمایه فرهنگی نیز نقش حیاتی در جایگاه طبقاتی دارد. حدود 8/84 درصد از کارگران صنعتی از لحاظ حجم انواع سرمایه در سطح بسیار پایینی هستند، بنابراین در طبقه پایین و در گروه های مسلط و متوسط و تحت سلطه قرار دارند. اما 2/15 درصد از کارگران صنعتی از لحاظ حجم انواع سرمایه در سطح متوسط هستند. از این رو در طبقه متوسط و دسته تحت سلطه قرار می گیرند. در نهایت، مدل فضای جایگاه اجتماعی کارگران و کارفرمایان صنعتی ترسیم می گردد.