نشریه مطالعات رسانه ای
پیاپی 12 (بهار 1390)

تمدن ایران زمین تعریفی عمیق ، لطیف و بسیار متفاوت از آنچه تا امروز به عنوان ارتباطات شناخته شده در خود دارد؛ از معنویات و نوشته های الهی گرفته تا ادبیات و به ویژه شعر، پدیده برقراری ارتباط همواره مورد توجه ایرانیان قرار داشته است.نوشته حاضر در پی ارائه آرا و نظریات ارتباطی حکیم عارف ، مولانا جلاالدین رومی به عنوان یکیاز برجسته ترین چهره های ادبیات ،حکمت و عرفان ایران و اسلام است و به این منظور یکی از غنیترین آثار او یعنی "مثنوی معنوی" رامورد واکاوی ارتباطی قرار داده تا با بررسی مفاهیم ارتباطی موجود در این اثر و نیز با برقراری ارتباط نظری میان آنچه که امروزه علم ارتباطات نامیده می شود وآنچه که در فرهنگ کهن ایرانی در ارتباط مورد توجه قرار گرفته می شد گامی هرچند کوچک درجهت بومی کردن این علم برداشته شود. روش کار به صورت کیفی و کتابخانه ای و اسنادی و با بهره گیری از شیوه هرمنوتیک که شناخته شده ترین روش برای بررسی و مطالعه آثار ادبی شعرا می باشدو به کمک فیش برداری از منابع و ماخذ مربوط به مثنوی ونیز نقدها و تفاسیر موجود و منابع ارتباطی انجام گرفته است .مولوی تمامی انواع ارتباطات را در چهار گونه ارتباطی : ارتباط با خویشتن ، ارتباط با خدا ، ارتباط با جهان هستی و ارتباط با همنوعان دسته بندی نموده است . وی خود شناسی را محور اصلی تمامی انواع ارتباطات و نیز جوهر اصلی علوم و معارف بشری معرفی می کند و محقق شدن تمام اهداف انسان را منوط به تحقق خودشناسی می داند.

در این مقاله سعی شده است با مروری بر عوامل موثر در ایجاد سازمان یادگیرنده که شامل محیط،ساختار، رهبری، فرهنگ ، تکنولوژی و استراتژی است، از طریق یک مطالعه تطبیقی درچند سازمان(رادیو - تلویزیونی) کارآمد در چند کشور مختلف و تحلیل وضعیت موجود سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، شرایط را برای سوق دادن سازمان صدا و سیما به سمت دستیابی به ویژگی های یک سازمان دانش آفرین، در جهت کسب مزیت رقابتی پایدار فراهم نماید . یافته های این مطالعه تطبیقی نشان می دهند که سازمان صدا وسیما در مقایسه با سازمان های مورد نظر از حیث فراهم نمودن عوامل زمینه ساز یک سازمان یادگیرنده در شرایط مناسبی قرار ندارد . در پایان درجهت ایجاد عوامل زیر ساخت یک سازمان دانش محور در سازمان صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران توصیه هایی پیشنهاد شده است .

امروزه یکی از چالش های جدی در حوزه مسائل نظری، تدوین چارچوبی تئوریک برای فهم فضای مجازی است . چارچوبی که بتواند مبانی تکوین فضای مجازی، عناصر موجدفرآیندهای موجود در فضای مجازی و کار ویژه های توسعه و گسترش فضای سایبر را برای همگان درک پذیر سازد . آنچه مسلم است در این شرایط جدید، نسبت عینیت و ذهنیت در حال تحول است و بینا ذهنیتی در حال باز تولید است که در سپهر اندیشگی گذشته قابل فروکاست وتاویل نیست. این جستار در تلاش است تا با بهره گیری از رویکرد پدیدارشناسی  با تاکید بررویکرد هایدگر  به فهمی از تحولات حوزه سایبر دست بیازد.

در بستر هنری جهان معاصر، موسیقی، وضعیتی بسیار پیچیده و پر اهمیت دارد. از اواخر قرن 20جوانان، بسیاری از مواضع و تعارض های موجود را به وسیله ی موسیقی فریاد زدند. و از این روموسیقی بستری شد برای تعارض نیروهای اجتماعی گوناگون که هر کدام از آنها گفتمان خاص خود راداشتند.موسیقی رپ نیز که از ویژگی های ذکر شده مستثنی نیست، به نظر راقمین این سطور یکی ازبسترهای توان افزایی جوانان ایرانی محسوب می شود که در یک رابطه ی افقی، به چالش در برابرفرهنگ مسلط جامعه و ساختارهای محدودکننده ی آن می پردازد، و به بیان دیگر نشان بارز رشدفردیت در بستر جامعه ی کنونی ایران است .در این مقاله ضمن بررسی ویژگی های رپ اجتماعی فارسی، به این نکته پرداخته می شود که علیرغم اینکه موسیقی رپ، پدیده ای وارداتی و نا بهنجار نمایانده شده است اما این بررسی نشان میدهد که این ژانر موسیقی ، صبغه ای کاملا بومی یافته، و مضامین آن بازتاب دهنده ی مشکلات ومسایل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و جوانان ایرانی است.

تبلیغات دارای کارکردهای مثبتی در جامعه است و با استفاده از دانش نشانه شناسی می توان اینکارکردها را ارتقا بخشید.این تحقیق سعی دارد نقاط قوت و ضعف آگهی های بازرگانی تلویزیونی ایرانی را در مقایسه با آگهی های غیر ایرانی نشان دهد .این مقاله از تحلیل کیفی با رویکرد نشانه شناسی استفاده می کند و سپس با استفاده از روش تطبیقی به مقایسه آگهی تلویزیونی ایران و شبکه های ماهواره ای می پردازد. جامعه تحقیق، آگهی های تلویزیونی پخش شده از تلویزیون ایران و شبکه های ماهواره ای است و نمونه گیری با روش خوشه ای انجام شده است.آنچه در این تحقیق به آنرسیده ایم این است که، بازنمود نقش زن در تبلیغات ایرانی بیشتر کلیشه ای است.از روی نشانه های جنسیتی و سن مخاطب ، می توان مخاطب هدف و تصمیم گیرنده اصلی در خرید محصول و خدمات را شناسایی کرد.درآکهی های ایرانی مردان بیشترین نقش رادارند درحالیکه در آگهی های شبکه های ماهواره ای زنان بیشترین نقش را دارند،نوجوانان در تبلیغات ایرانی حضور ندارند.انتقال پیام بیشتر ازطریق ارتباط کلامی صورت می گیرد و به نشانه های تصویری و حرکت دوربین کمتر توجه می شود ،با توجه به نیاز روزافزون به افزایش کیفی تبلیغات در کشور به نظر می رسد توجه به نشانه شناسی،بخصوص استفاده از نشانه های تصویری می تواند به رشد صنعت تبلیغات به عنوان یک صنعت ارتباطی منجر شود .

این مقاله، به بررسی بازتاب ساختارهای اجتماعی ارتباطی در رمان های فارسی، دو دهه ی 50 و 70می پردازد. برای این منظور 14 رمان مشهور در این دو دهه انتخاب شد تا محتوای آنان از نظر ساختاراجتماعی ارتباطی و نیز جمع گرایی- فردگرایی بررسی شود.نتایج این پژوهش نشان می دهد که رمآن های دهه 50 نشانگر سلسله مراتب قدرت و گفتمانمردسالارانه است و در روابط اجتماعی نیز این امر مشهود است اما در رمآن های دهه 70 روابط غردی انسان ها بیشتر در طبقه متوسط جامعه و فضای کاملا شهری نمود دارد.

امروزه توجه به مسئولیت اجتماعی و عرصه های مرتبط به آن نگرانی های زیادی را در سازمان هامختلف، خصوصا بخش دولتی و عمومی ایجادکرده است . سقوط معیارهای رفتار بر اساس الگوهایاخلاقی در عملکرد سازمانی که از آن بنام مسئولیت اجتماعی سازمانی یاد می شود ، نگارنده را بر آنداشت تا درجستجوی مبناهای نظری و عملی مناسبی در این رابطه باشد تا بتواند مسیر مناسب عملیو اجرایی برابر سازمان ها دولتی ایران فراهم آمورد.در این مقاله پس از مطالعات مقدماتی و تکمیلی این سوال مطرح شد تا چه میزان رسانه ایجمعی از نظر علمی در ارتقاء مسئولیت اجتماعی در سازمان ها دولتی ایران نقش دارند؟ پس ازمطالعه ادبیات و پیشینه مرتبط به پژوهش و مراجعه به آرا ء خبرگان عواملی که در رسانه های جمعیمی توانند در ارتقاء مسئولیت اجتماعی در سازمان ها دولتی موثر باشند به هشت شاخص طبقه بندی شده و از طریق توزیع پرسشنامه در جامعه مورد تجزیه و تحلیل و استنتاج قرارگرفت . نتایج تحقیق حاکی از آن است که رسانه های جمعی از نظر علمی قابلیت تاثیرگذاری مناسبی برارتقاء مسئولیت اجتماعی در سازمان ها دولتی ایران دارند ، اما در عمل و اجرا کمتر این مهم مورد توجه قرار میگیرد.

از آنجا که مهارتهای ارتباطی  رفتاری نقش موثری در ایجاد زیرساخت های مناسب برای توسعه انسانی یک جامعه در حال پیشرفت دارند، اساتید علوم ارتباطات الگوی مطلوبی برای بررسی اینموضوع به نظر می آیند، که با توجه به آنچه نتیجه این پژوهش نشان خواهد داد، میتوان وضعیت ارتباطی جامعه مورد نظر این تحقیق یعنی مهارت های ارتباطاتی اساتید و دانشجویان را سنجید و به اتخاذ راه کارهای عملی و برنامه های بلند مدت اساسی اقدام کرد. روش تحقیق در این پژوهش روش پیمایشی و ابزار اندازه گیری آن پرسشنامه محقق ساخته می باشد. جامعه آماری آن را اساتید ودانشجویان علوم ارتباطات اجتماعی تشکیل می دهند. حجم نمونه در تحقیق با جامعه آماری برابربوده است بدین معنا که کلیه اساتید و دانشجویان هدف مورد سوال قرار گرفته اند.

از سال 1954 که شبکه بی بی سی ، اولین اخبار تلویزیونی خود را با استفاده از صدای گوینده بههمراه نمایش عکس، نقشه و شرح عکس ها در جملات کوتاهی پخش کرد، ژورنالیسم تلویزیونی فراز ونشیب های فراوانی را پشت سرگذاشته است . پیشرفت هایی که باید آنرا حاصل نوآوری ها، هوش و ذکاوت فعالین این میدان دانست.هرچند ژورنالیسم تلویزیونی در ایران قدمتی 45 ساله دارد ، اما به دلایلی چون : بومی نبودن تکنولوژی، ضعف بدنه کارشناسی، عدم توجه به مبانی و ابزارهای رسانه های نوین و... ، در این زمینه دچار نوعی عقب ماندگی تاریخی هستیم . حال به اعتقاد کارشناسان برای پیشی گرفتن در میدان پررقیب رسانه ای امروز، باید در عرصه های تعاریف و تئوری ها ،تشکیلات و سیستمها، تکنولوژی وتجهیزات، همچنین قالب ها، سبک ها و شیوه های تولید، به فکر ایجاد تحول باشیم . در این مقاله تحقیقی که به روش های اسنادی، کیفی و مشاهده به رشته تحریر در آمده اس ت، ما در چارچوب قالب ها و سبک ها،به بحث و بررسی در مورد چگونگی متون اخبار تلویزیونی و مقایسه آن با سایر رسانه های مکتوب میپردازیم .در انتها نتیجه گیری می کنیم که ابزارها و روش انتقال مفاهیم مورد نظرگردانندگان اخبارتلویزیونی با سایر رسانه های مکتوب متفاوت بوده و این مهم به عهده انواع تولیدات و قالبهای متنوع دیداری و شنیداری و مبتنی بر متونی با ویژگی های خاصی است که می تواند در فراگرد انتقال وتاثیرگذاری پیام بر مخاطب، نقش کلیدی ایفاء نماید. بطوریکه نگارش اخبار تلویزیونی را می توان، هنرنوشتن برای تصویر نامید.

این تحقیق به بررسی تاثیر تبلیغات تجاری شبکه های ماهواره ای فارسی زبان بر نگرش مخاطبین و اقدام آنها به خرید پرداخته است. برای رسیدن به این هدف از دیدگاه نظریه پردازانی چون لاسول ،مک لوهان ، برایانت و زیلمن ، لازارسفلد ، ، مارکوزه، مرتن و الگوی آیدا استفاده شد. متغیر مستقل شبکه های ماهواره ای فارسی زبان و متغیر وابسته نگرش و رفتار مخاطبین در نظر گرفته شده است.در این مطالعه از روش پیمایشی و تکنیک پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات در بین پاسخگویان استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل شهروندان شهر تهران است، جامعه نمونه 388 نفراست که از طریق نمونه گیری به روش تمام شماری (دردسترس) چند مرحله ای انتخاب شده اند.مورد تحلیل قرار گرفت ؛ که نتایج به صورت زیر است: SPSS داده های تحقیق با استفاده از نرم افزارچهار مرحله ای که در الگوی آیدا در خصوص مراحل اثرگذاری تبلیغات برنگرش مخاطبان وجوددارد در مورد تبلیغات تجاری شبکه های ماهواره ای فارسی زبان مورد تایید قرار گرفت .

اگرچه شان شهروندی و حقوق و تکالیف مربوط بدان از جمله مباحثی است که از یونان باستان فلاسفه ای چون افلاطون و ارسطو از آن سخن گفته و ویژگی های آن را بر شمرده اند اما باید گفتاین مفهوم در طول سالیان دراز، تغییرات بسیاری را پشت سر گذاشته است. شهروندی به معنای رایجآن در دنیای مدرن امروز از قرن هیجدهم به بعد مورد توجه فلاسفه قرار گرفت.شهروندی مدرن در کشورهای پیشرفته صنعتی حاصل تحقق مراحل مختلف روند دموکراتیک دراین جوامع طی سه قرن اخیر است. در قرن هیجدهم حقوق مدنی اساسی ترین خواست شهروندی دراین جوامع بود که به موجب آن شهروند ملی یعنی حقوق برابر شهروندان در برابر قانون و سایرآزادی های فردی طرح و برای تحقق آن مبارزه شد.قرن نوزدهم قرن مبارزه برای تحقق حقوق سیاسی گروه ها و طبقات اجتماعی یا شهروندی سیاسی بود که در آن مبارزه برای حق رای برابر و نیز مبارزه برای تشکیل و قانونی شدن نهادهای صنفی و سیاسی مدرن جنبه برجسته یافت؛ که در این میان نقش رسانه ها را نمی توان نادیده گرفت.از اواخر قرن هیجدهم، رسانه های سیاسی و مسلکی در تحقق انقلاب های دموکراتیک نقش اساسی راایفا کردند.سرانجام قرن بیستم روند تحقق اندیشه های دموکراتیک در قالب تلاش برای احقاق حقوق اجتماعی برابر برای شهروندان یعنی شهروندی اجتماعی جنبه مهم و اساسی پیدا کرد. تلاش برای برخورداری از حقوق مساوی در زمینه آموزش و پرورش، بهداشت و درمان و سایر مزایای اجتماعی به اساسی ترین نیروی محرکه برای فعالیت های عدالت طلبانه تبدیل شد. رسانه ها می توانند با ارائه کارکردهای خبری، آموزشی و اطلاع رسانی مسیر درست و کوتاهی را جهت تحقق روش های نوین مشارکت شهروندی به منصه ظهور برسانند.