نشریه تغییرات اجتماعی - فرهنگی
سال دوازدهم شماره 3 (پیاپی 46، پاییز 1394)

عفو و گذشت در میان انسان ها بویژه ایرانیان از جایگاه خاص و والایی  برخوردار است و این نشات گرفته از فرامین الهی و سیره ی انبیا و ائمه اطهار«ع» در اشاعه این فرهنگ می باشد عفو و گذشت در شعر و ادب فارسی بازتاب وسیعی به خود گرفته تا جایی که از عهد پیدایش زبان و ادب فارسی در کمتر نظم و نثری از این مقوله یاد نشده و در این زمینه ادبیات فارسی سرشار از آثار ناب منظوم و منثوری می باشد که در ترویج و زنده نگاهداشتن این فرهنگ حسنه کوشیده است و حتی نام ویاد کسانی که در اشاعه این فرهنگ تلاش نموده اند و یا خود بانی این کار گشتند چهره ای تابناک و نامی ماندگار در خزانه پر گهر شعر و ادب فارسی به ثبت رسانده اند و آیندگان نیز بعد از خداوند و انبیا و چهارده معصوم ع، به آنها تاسی نموده اند و یا خواهند نمود زیرا آنان با بیان آیات آلهی و احادیث در قالب حکایات و اشعار و حتی با زبان طنز نشان داده اند که چگونه می توان عفو خداوند را به دست آورد و چه اعمالی در این راه موثرند و دوری گزیدن از انتقام و عفو به هنگام قدرت جدا از فواید اخروی سبب تسکین آلام جسمی و روحی انسان نیز می گردد.  این پژوهش به روش کتاب خانه ای و از طریق فیش برداری انجام گرفته و نشان می دهد که فرهنگ عفو و گذشت در همه اعصار وجود داشته و آثار بسیار فاخر و نابی در این راه تولد یافته است.

مساله اصلی این تحقیق دستیابی به مطلوب ترین راهبردهای ترویج فرهنگ عفو و گذشت برای کودکان برای سیمای جمهوری اسلامی ایران می باشد. این راهبردها به سیما این امکان را می دهد که با توجه به نظریه مدل کاربردی برای گزینشگری مخاطبان، به ترویج فرهنگ عفو و گذشت در کودکان ایران اسلامی کمک نماید. این تحقیق با استفاده از روش مصاحبه عمیق و با بهره گیری از الگوی برنامه ریزی استراتژیک دیوید انجام شد. به همین منظور برای دستیابی به اهداف تحقیق از نظرات خبرگان در این حوزه کمک گرفته شد. بر این اساس ابتدا ماموریت سیما و چشم انداز آن در این موضوع مشخص شد. در ادامه با ارزیابی عوامل درونی و بیرونی سیما، اهداف بلند مدت سیما تعیین و در نهایت راهبردهای مطلوب شناسایی و اولویت بندی شدند. نتیجه این تحقیق نشان داد راهبردهای رقابتی مناسب ترین راهبردها برای سیما کودک تشخیص داده شدند. در انتها راهبردهای رقابتی تدوین شده برای سیما اولویت بندی شدند. نتیجه این تحقیق نشان داد؛ مهمترین راهبرد برای سیما «آموزش تفکر انتقادی در برنامه های کودک تلویزیون (سیمای ملی) و ایجاد بستر مناسب برای یادگیری مهارت های اجتماعی و اجتماعی شدن در راستای ترویج فرهنگ عفو و گذشتبرای کودکان» که به خوبی با نظریه یادگیری اجتماعی و ترویج مطابقت دارد.

عفو در اصل به معنای صرف نظر کردن و رها کردن است. در قرآن توجه داده شده است که عفو در شمار ویژگی های مومنان پرهیزگار است و اشاره شده است کسانی که بیشتر از خطا های مردم می گذرند پرهیزگارترند. و از طرف دیگر رسانه می تواند تاثیر زیادی را با برنامه های تبلیغاتی خود در افزایش عفو و بخشش داشته باشد. در این راستا در این مقاله به بررسی تاثیر رسانه در افزایش عفو و بخشش پرداخته شده است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و پرسش نامه ای می باشد. دو فرضیه در رابطه با اهداف تحقیق تدوین شده است. در رابطه با فرضیات شاخص هایی مطرح شد. و با استفاده از نرم افزارSPSS  به میانگین شاخص ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شد. نتایج نشان می دهد که، در فرضیه اول، در تمامی شاخص ها باSIG های به دست آمده 000/0 رابطه معنادار و مثبتی بین رسانه و افزایش عفو و بخشش وجود دارد. همچنین در رابطه با فرضیه دوم، نتایج نشان داد که تفاوت معناداری در اثر رسانه در رواج فرهنگ عفو و گذشت در بین خانواده های قشر پایین و قشر بالا وجود دارد. در پایان نیز در راستای نتایج تحقیق پیشنهادهایی بیان شده است.

مطالعه حاضر تلاشی اکتشافی درجهت بررسی جامعه شناختی مفهوم عفو و بخشش و تبیین پتانسیل عفو و بخشش در جامعه،براساس سرمایه اجتماعی شناختی است. در این مقاله به بعد ارتباطی عفو و بخشش توجه شده و براساس نسبت فرد بخشنده با قربانی، پتانسیل بخشش در دو بعد پتانسیل بخشش معطوف به خود و پتانسیل بخشش معطوف به دیگران مفهوم سازی شده است. براساس پیمایش انجام شده دربین نمونه ای با حجم 378 نفر از شهروندان ارومیه ای، به روش نمونه گیری خوشه ای، وضعیت پتانسیل عفو و بخشش دربین نمونه آماری با میانگین 1/38 در مقیاس صفر تا صد، در سطح پایینی بوده است. همچنین افراد، زمانی که خود قربانی باشند، پتانسیل بخشش بیشتری داشته اند(بخشش معطوف به خود) تا زمانی که یکی از اعضای خانواده شان، قربانی رفتار انحرافی دیگران بوده است(بخشش معطوف به دیگران). نتایج تبیینی رابطه بین سرمایه اجتماعی شناختی و پتانسیل عفو و بخشش نشان داده است که سرمایه اجتماعی شناختی به صورت کلی، به میزان 18 درصد، در افزایش پتانسیل عفو و بخشش نقش داشته است. اما یافته های آماری نشان داده است که رابطه بین سرمایه اجتماعی و پتانسیل بخشش معطوف به دیگران، به صورت منحنی سهمی درجه دو بوده است. به عبارت دیگر افزایش سرمایه اجتماعی تا سطح متوسطی، باعث افزایش پتانسیل عفو و بخشش معطوف به خانواده شده درحالی که افزایش و تقویت بیشتر سرمایه اجتماعی، باعث کاهش پتانسیل بخشش معطوف به اعضای خانواده فرد شده است.

یکی از صفات ارزشمند و کلیدی که در زندگی فردی و اجتماعی انسان نقش مهمی دارد، عفو و گذشت است. واژه عفو، به معنای گذشت از اشتباه خاطی و چشم پوشی از گرفتن انتقام با وجود داشتن قدرت آن می باشد. دربسیاریاز متوندینیبرصلح، دوستیوبخششتاکیدفراوانیشدهو بسیاریازادیان،بهویژهادیانتوحیدی،زمینههدایترابرایبشر فراهمآورده انداین پژوهش به روش کتابخانه ای و در چهار بخش اصلی شامل : 1- مفهوم شناسی واژه عفو؛ 2- عفو و گذشت در قرآن کریم؛ 3- عفو و گذشت در کتاب مقدس مسیحیان؛ 4- محدوده ی عفو و گذشت در قرآن کریم و کتاب مقدس مسیحیان، تنظیم و مورد بررسی قرارگرفته است. با مطالعه نوشتار حاضر درمی یابیماز منظر قرآن کریم در اسلام، در روابط اجتماعی همیشه عواطف انسانی بر عقل مقدم است و عقل انسانی تنها زمانی به کار می آید که شخص فاقد عواطف قوی انسانی بوده، منش اخلاقی در وی تقویت نشده و فضیلت های اخلاقی در جانش نفوذ نکرده باشد، اما از نظر کتاب مقدس مسیحیان، در مسیحیت عفو و بخشش به دلیل محبت آن هاست و محبت برترین فضیلت در مسیحیت محسوب می شود.

جرم از ابعاد مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.یکی از مسائل مطرح شده در مورد جرایم، قابل گذشت وغیرقابل گذشت بودن آن هاست.ارتکاب جرم نظم جامعه را مخدوش می کند و به همین دلیل دستگاه قضایی به نمایندگی جامعه، مکلف به تعقیب،محاکمه و مجازات مجرم می باشد. علی رغم اینکه همه جرایم مخل نظم و دارای جنبه عمومی است. در جرایم قابل گذشت،تعقیب مجرم منوط به مطالبه زیان دیده است.    این نوشتار به روش مطالعات کتابخانه ای، جایگاه وتاثیر گذشت بزه دیده (شاکی)در فرآیند سازش با بزهکار و مواد قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ونظرات مشورتی ا.د.ح.ق.ق را مورد بررسی قرار داده است که در نتیجه ضمن برقراری نظم و امنیت همه جانبه در جامعه، حقوق و آزادی فردی نیز تامین شود

تحقیق حاضر با هدف مقایسه ذهن آگاهی و باورهای فراشناختی در دبیران مدارس متوسطه پسرانه نجف آباد با عفو و گذشت کم و زیاد انجام شده است. بدین منظور از جامعه ی 1400 نفری دبیران مدارس متوسطه پسرانه شهر نجف آباد در سال 1392 ، مطابق جدول مورگان، 300 نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب گردیدند. آزمودنی ها ابتدا به پرسشنامه عفو و گذشت ان رایت و همکاران (1998) با ضریب پایایی 87/0 پاسخ دادند تا به دو دسته ی 100 نفری با عفو و گذشت کم و زیاد تقسیم شوند. سپس هر گروه به دو پرسشنامه فراشناخت ولز (1997) با ضریب پایایی 73/0 و ذهن اگاهی بائر (2006) با ضریب پایایی 90/0پاسخ دادند. روش پژوهش علی- مقایسه ای است و نتایج تحلیل آنکوا نشان داد که بین میانگین نمرات باورهای فراشناختی و ابعاد آن و ذهن آگاهی و ابعاد آن در دبیران با عفو و گذشت کم و زیاد تفاوت  معنادار وجود دارد. با توجه به این نتایج و مطالعه نکردن هم زمان این سازه ها در تحقیقات قبلی با میزان عفو و گذشت ، بایستی اصلاح این سازه ها در افراد جامعه به ویژه افراد با میزان عفو و گذشت کم مورد توجه قرار گیرد.

سرمایه اجتماعی امروزه به یکی از مهمترین دارایی های جوامع تبدیل شده است. همبستگی اجتماعی ناشی از سرمایه اجتماعی افراد، بخش های مختلف جامعه و سازمانها بر ابعاد متخلف هویت و منش اجتماعی تاثیر می گذارد. پژوهش حاضر با استفاده از نظریه های اندیشمندانی همچون کلمن، پاتنام، لین، بارت و ولمن و با هدف بررسی رابطه ابعاد سرمایه اجتماعی و گرایش به عفو و گذشت در شهر سنندج انجام گرفته است. بدین منظور  پرسشنامه محقق ساخته ای جهت سنجش ابعاد مختلف سرمایه اجتماعی از یک سو و گرایش به عفو و گذشت از سویی دیگر در میان 500 نفر از افراد بالای 20 سال ساکن سنندج تکمیل گردید. یافته های تحقق حاکی از آن است که زنان بیشتر از مردان به عفو و گذشت گرایش دارند. همچنین ابعاد سرمایه اجتماعی شامل انسجام اجتماعی 653 /0 ،اعتماد اجتماعی 622/0   ،اعتماد سیاسی 212/0  ، روابط اجتماعی  523/0، و مشارکت مدنی 70/0با گرایش به عفو و گذشت ارتباط دارند. بعد آگاهی اجتماعی ارتباط معنی داری با گرایش به عفو و گذشت نداشته است  علاوه بر این، با توجه به  فرضیه اصلی تحقیق مبتنی بر 618/0و معنادار بودن این رابطه مبتنی بر ارتباط سرمایه اجتماعی و گرایش به عفو و گذشت تایید می گردد.