نشریه پژوهش های ادبی
پیاپی 57 (پاییز 1396)

در این پژوهش تلاش شده است که در چارچوب بوطیقای شناختی به تحلیل دو شعر «دلم برای باغچه می سوزد» و «پنجره» از فروغ فرخزاد پرداخته شود و کارکرد طرحواره ها در هر شعر مورد بررسی قرار گیرد. طبق بررسی ها دو طرحواره «مرگ» و «تجسم» بیشترین بسامد وقوع را بین طرحواره های موجود در این دو شعر فرخزاد دارد. همچنین بازنمایی طرحواره ای در عموم طرحواره های دو شعر مورد نظر با تقویت طرحواره های تصوری خواننده اتفاق می افتد. از آنجا که داشتن دیدی واضح از متن و بافت، شرایط و کاربردها و دانش و بینشها رمز فهم مسائل مربوط به ارزش، جایگاه و معنای ادبی است، بوطیقای شناختی ابزاری مناسب برای دستیابی به این مقصود به نظر می رسد.

در این مقاله، در هم تنیدگی اوصاف طبیعت و احوال اجتماع در برخی از اشعار مهدی اخوان ثالث با نگاهی بر تحلیل گفتمان انتقادی و براساس مربع ایدئولوژیک ون دایک بررسی شده است. اشعار اخوان براساس عوامل گفتمان مدار سروده هایش، تحلیل، و نشان داده شده است که چگونه اخوان عیبهای(دیگری) را برجسته و خطای(خودی) را فرو می کاهد و همچنین به توصیف و رفع تاکید از اطلاعات حاوی نکات منفی درباره ما (خودی) و توصیف و رفع تاکید از اطلاعات حاوی نکات مثبت درباره آنها (دیگری) می پردازد. این چهار اصل در نظریه ون دایک به«مربع ایدئولوژیک» معروف شده است. از جمله اهدافی که در این نوشتار دنبال می شود این است که دیدگاه های اجتماعی و ایدئولوژیک اخوان در قالب بیان هنری با تحلیل انتقادی اشعار وی، بهتر شناخته شود. همچنین با درنظرگرفتن نظریه تحلیل گفتمان انتقادی، شگردهای هنری اخوان و پیوند شعر او با اجتماع شناسانده شده، و معلوم شد چگونه اخوان با به کارگیری عناصر و پدیده های طبیعت به شکل نمادین به زیبایی، وضعیت جامعه خود را ترسیم کرده است.  روش این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و داده های پژوهش با استفاده از شیوه تحلیل محتوا و شیوه کتابخانه ای و سندکاوی، بررسی شده است. از جمله نتایج این پژوهش، این است که، هدف اخوان از توصیفات طبیعی مانند شاعران گذشته صرفا وصف طبیعت نیست، در ورای توصیفات، واقعیتهای نهفته ای است که با نظریه تحلیل گفتمان انتقادی توضیح داده می شود.

این مقاله، نوستالژی و عوامل موجد آن را در اشعار منصور اوجی، شاعر برجسته معاصر استان فارس، بررسی کرده است. این تحقیق به روش کتابخانه ای به بررسی مهمترین عوامل موجد نوستالژی در اشعار منصور اوجی می پردازد. منصور اوجی، «شاعر طبیعت» است. در شعر او، تصویرسازی موج می زند. تصویرسازی های اوجی برگرفته از تجربیات زندگی اوست. در شعر منصور اوجی مفاهیم نوستالژیک بسیاری را می توان یافت که پر بسامدترین آنها را جلوه های طبیعت تشکیل می دهد. مرگ و پیری، دو  مفهوم نوستالژیک پرکاربرد دیگر در اشعار این شاعر معاصر است که بخش عمده ای از افکار او را دربر می گیرند.

در این پژوهش سعی می شود، مجموعه اشعار فروغ فرخزاد بر اساس عنوانهای اصلی و فرعی در سطوح زبانی، معنایی و ادبی بررسی گردد. فرخزاد گاه از عناوین کوتاه و گاه بلند در حد یک جمله بهره گرفته، هر دو محور همنشینی و جانشینی را در عناوین شعریش برجسته کرده است که این عناوین در مجموع، ارتباط معناداری را با روند تحول سبکی و محتوایی شعرش بر قرار می سازد.

از جمله شاعران مدرن امروزی که در قالب سپید طبع آزمایی کرده، سارا محمدی اردهالی است که در اشعار او عوامل مدرنیسم، بویژه تنهایی، بسامد فراوانی دارد. این عامل در 19 شعر او از دید تصویرپردازی و حوزه واژگان، انواع جمله، ترکیبات و ساختمان افعال بررسی شد. جان بخشی پربسامدترین صنعتی است که او استفاده کرده و حوزه واژگان مورد استفاده اش، بیشتر مسائل مربوط به خانه و خانواده و طبیعت است. شاعر همچنین از جملات سه جزئی، ترکیبات اضافی و افعال مادی بسیار استفاده کرده است. با اینکه تنهایی مفهومی انتزاعی است، انتزاعی و مجرد بیان نشده است و شاعر باوجود ستایش تنهایی و نیازی که به آن دارد از طرفی هم از آن می گریزد و نمود این موضوع در شعر او زمانی است که به طور مثال تصویر خانه را به عنوان پربسامدترین تصویر، و جان بخشی را به عنوان پربسامدترین صنعت می بینیم؛ هردو حدود 90 درصد اشعار را دربرمی گیرد. شاعر در قالب سپید توانسته است امروزی ترین تصاویر را از تنهایی انسان مدرن ارائه کند.

یکی از شگردهای عمده بیانی در غزل نو ، نمادپردازی است. از این رو دیدگاهی شایسته برای مطالعه نوغزلسرایی در شعر جوان و بویژه آثار زنان شاعر انگاشته شد. بر این اساس مجموعه غزلهای سه تن از زنان نام آشنای شعر جوان (مریم جعفری آذرمانی، نجمه زارع و پانته آ صفایی بروجنی) از دید نمادپردازی و شیوه بسامدگیری دقیق و توصیف تحلیل داده ها مورد مطالعه قرار گرفت. بسامدها نشان داد که نمادها به ترتیب بسامد، عبارت است از: «نمادهای محیطی (طبیعی و سازه ای) بویژه نمادهای طبیعت جاندار»، «نمادهای تاریخی بویژه تاریخ پیامبران»، «نمادهای اساطیری و حماسی، بیش از همه تحت تاثیر شخصیتهای شاهنامه فردوسی»، «نمادهای دینی، با محوریت شیطان هراسی»، «نمادهای غنایی، محدود به شخصیتهای آثار غنایی نظامی»،  «نمادهای ادبی، با هویت بخشی معنایی به اصطلاحات ادبی» و کمتر از همه «نمادهای فرهنگی (ملی و قومی)».
در نتیجه نمادپردازی یکی از ویژگی های بیانی نوغزلسرایی شاعران زن جوان به شمار می آید و مبنای آن بر استفاده از نمادهای رایج در شعر معاصر قرار گرفته است؛ ازاین رو بسامد نمادهای بدیع و نیز کشف ابعاد نو در نمادهای رایج، محدود و اندک ارزیابی می شود و تنها در نمادپردازی های «ادبی» و در مواردی معدود در نمادهای «دینی» و «طبیعی»، نوآوری هایی در این زمینه مشهود است.