فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال دوم شماره 4 (پاییز 1398)

در دهه های اخیر شاهد رشد سریع و روزافزون جمعیت شهرها و افزایش سریع شهرنشینی بوده ایم. یکی از مشهورترین عوارض توسعه سریع شهرنشینی در کشوری مثل ایران، پیدایش پدیده های زیست محیطی بوده است. یکی از مهمترین چالش های امروز شهرهای ایران موضوع آب شهری است، چالشی که می تواند بحرانی جدی بیافریند. یکی از جدیدترین رویکرد شهر حساس به آب است. شهر حساس به ، هم از جهت کمآبی و هم پرآبی ، رویکردها در برابر بحران آب شهری آب، جایی است که در آن محیط مصنوع و محیط طبیعی در تعادل باشند. در اینگونه شهرها محیط زیست طبیعی و ساختمانی در توازن قرار دارند. دانشمندان مدیریت پیشرفته منابع آب بنا بهضرورت و به منظور حل این مشکل شیوه ای را برای مدیریت منابع آب پیشنهاد نمودند که تامین حداکثری منافع متضاد همه ذینفعان را امکان پذیر سازد. این روش برنامه ریزی و طراحی شهری حساس به « انعطاف پذیرو شفاف را اصطلاحا ، مشارکتی ، هماهنگ، چند رشتهای ، چندبخشی مینامند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی و تحلیلی مولفه های شهر حساس به آب را تبیین و جایگاه آب در »آب فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری، در بستر پارادایم شهر حساس به آب مشخص مینماید.

گسترش شهرها و به دنبال آن افزایش روزانه هزاران خودرو، دغدغه های حال حاضر عده کثیری از مردم جهت یافتن مکانی مناسب و امن، با رویکردهای نوین، جهت استقرار خودروهایشان در آن مکان، به حیاتی ترین مشغله فکری در جوامع امروزی مبدل شده است. با افزایش خودروهای شخصی در سطح کلان شهرها، و در نتیجه آن، افزایش تعداد سفرها با این وسایل نقلیه، طراحی پارکینگ به مساله مهمی در مطالعات و برنامه ریزی های شهری تبدیل شده است. در این گونه شهرها، هر فعالیت اقتصادی نیاز به تامین فضا پارکینگ متناسب با سطح فعالیت خود را دارد. به این ترتیب، با توجه به فضای زیادی که توسط هر وسیله اشغال می شود، سطح وسیعی از فضا مفید شهری، به پارکینگ اختصاص می یابد. لزوم وجود چنین اماکنی خصوصا در کلان شهرها جهت رفاه حال تمامی هموطنان، تفکر و پیش زمینه اصلی احداث و راه اندازی پارکینگهایی با به روزترین فن آوری ها در زمینه معماری پاسخگو، معماری تعاملی و یا معماری دینامیک، که نماد نگرشی جدید در عرصه های معماری می باشد؛ تاکید داشت. معماری تعاملی طرح کلی دیدگاهی برای آینده، از طریق ترکیب و یکپارچه سازی تکنولوژی جدید می باشد. هدف این پژوهش، دستیابی به نحوه شکل گیری صحیح پارکینگ های طبقاتی براساس بهره گیری از شاخه تکنولوژی معماری تعاملی است؛ از این رو، با توجه به بهره گیری از روش کیفی، به تحقیق و بررسی در این زمینه می پردازیم.

جمعیت مبانی اساسی هر نوع برنامه ریزی است و برنامه ریزی خدمات شهری نیز از این قاعده مستثنی نیست. جمعیت در محیط جغرافیایی دارای کیفیت و ساختارهای مختلفی است و تمام جمعیت ها ویژگی های یکسانی ندارند؛ بنابراین لحاظ کردن ویژگی های متفاوت جمعیتی در برنامه ریزی ها میتواند راهگشای بسیاری از مشکلات باشد. خدمات شهری به عنوان یکی از مهمترین مسائل شهری دارای ابعاد مختلفی در برنامه ریزی است. که بحث توزیع و تخصیص آن به شهروندان همواره منشا تحولات گوناگونی در شهرها بوده است. از جمله مسائلی که در برنامه ریزی خدمات شهری بخصوص در برنامه ریزی شهرهای ایران مغفول مانده است بحث جمعیت های شناور است که جایگاه قابل توجهی در برنامه ریزی ها ندارند. کلانشهر تهران به عنوان بزرگترین و مهاجرپذیرترین شهر ایران دارای بیشترین جمعیت های شناور است. در قلب کلانشهر تهران منطقه 6 که میزبان بیشترین و متنوع ترین خدمات شهری بخصوص از نوع فرامنطقه ای(دانشگاه تهران، بیمارستان امام خمینی، پارک لاله و...) است، شاهد بی توجهی به جمعیت شناور در برنامه ریزی ها هستیم. در این پژوهش سعی شده است نقش جمعیت های شناور در برنامه ریزی خدمات شهری در محدوده مورد مطالعه تبیین شود. به منظور عملیاتی شدن تحقیق مراکز آموزش عالی به عنوان نمونه مورد مطالعاتی انتخاب و نقشی که این نوع کاربری ها در جذب جمعیت شناور و متعاقبا ضرورت توجه به جمعیت شناور در برنامه ریزی خدمات شهری تحلیل و تبیین شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که منطقه 6 میزبان جمعیت بسیار بالایی از جمعیت شناور است که هر چند در منطقه حضور دارند و از خدمات استفاده می کنند اما عملا جایگاه خاصی در برنامه ریزی خدمات شهری ندارند.

انسان موجودی اجتماعی است و برای رفع این نیاز مستلزم حضور در فضاهای عمومی و غیر رسمی است. اما در روند توسعه شهرها و افزایش شهر نشینی با کمبود چنین فضاهایی مواجه هستیم. در دنیای مدرن با افزایش فردگرایی نیاز به مکانهایی برای تعاملات اجتماعی و گردهمآیی بیشتر احساس می شود از آنجایی که مکان سوم، یکی از انواع فضاهای عمومی اجتماعپذیر قلمداد می شود که به تسهیل این امر کمک شایانی می نماید، در این پژوهش با روش کیفی و مطالعه ی کتابخانه ای با جمع آوری اسناد، ابتدا سعی بر آن است تا مفهوم فضای عمومی اجتماعپذیر را شرح داده و سپس به شناخت مکان سوم بپردازیم و با طرح این سوال که چه رهیافت هایی برای طراحی مکان سوم به عنوان فضای عمومی اجتماع پذیر وجود دارد، ویژگی های این مکان را بر می شماریم و در نهایت به ویژگی هایی که نمود کالبدی آنها در مکان های سوم قابل استفاده است، اشاره می شود.

با توجه به افزایش روز افزون جمعیت شهرها و تقاضا برای تامین خوراک و مسکن در جوامع شهری مدیران و برنامه ریزان شهری به دنبال راهکارهای نوین در راستای حل بحران های شهری هستند. یکی از رویکردهای موجود استفاده از مزرعه شهری در شهرها به منظور تامین بخشی از تقاضای مواد غذایی و افزایش ارتباط با گیاهان در شهرها می باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی ضرورت و راهکارهای ایجاد مزرعه شهری در کلان شهر مشهد با تاکید بر بام های سبز میباشد. با توجه به روند فزآینده بلندمرتبه سازی در مشهد استفاده از بام های سبز می تواند رویکرد نوینی به منظور ارتقا سطح کیفی زندگی در این شهر باشد که در صورت استفاده از مزرعه شهری در این ساختارها می توان این ظرفیت را چند برابر نمود. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که بام های سبز با رویکرد مزرعه شهری می توانند نقش به سزایی در دست یابی به برنامه ریزی سلامت و دست یابی به شهر سالم ایفا نماید و توسعه سیاستهای سلامت، بهبود کاهش آلودگی های زیست محیطی و استفاده مجدد از آب و زباله ، کیفیت زندگی ساکنین، حفظ فضاهای سبز عمومی های شهری بعنوان مهم ترین نتایج این طرح ارزیابی شده اند.

اگر شهر را به مانند یک موجود زنده فرض کنیم برای ادامه زندگی به سرزندگی، نشاط و تعاملات اجتماعی نیازمند است. نقش فضاهای شهری، یا به عبارتی فضاهایی که در آنها تعاملات اجتماعی شهروندان شکل میگیرند و فرهنگ جامعه دربستر آنها ارتقا می یابد، در کشور ما روز به روز در حال افول است. انسان موجودی اجتماعی، هدفمند و جویای نشاط (شادکامی) میباشد و تا زمانی که به آنچه میخواهد دست نیابد احساس سعادت نمیکند.. تعاملات اجتماعی و دورهم جمع شدن ها حلقه مفقوده زندگی شهری است. اگر چه عدم نشاط را میتوان به دلایل شرایط سخت زندگی در کلان شهرها دانست اما فضاهای شهری به خصوص مراکز خرید نقشی اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی مردم و ایجاد نشاط ایفا می نمایند. لذا شناخت مولفه های مختلف کالبدی و اجتماعی جهت طراحی مراکز خرید که در آنها بستر شکل گیری تعاملات اجتماعی فراهم باشد ضروری به نظر می رسد که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. این پژوهش با روش   توصیفی- تحلیلی از بازارها و مراکز خرید امروزی سخن گفته، اجتماعی بودن و تعاملات اجتماعی مردم را واکاوی و در جهت طراحی مجتمع خرید، عوامل کیفی تاثیرگذار بر تعاملات اجتماعی را بررسی می کند.

بدیهی است با رشد شتابان شهرها و شهرنشینی در دهه های اخیر حکومت ها به تنهایی و بدون اتکا به شهروندان قادر به اداره امور جامعه نخواهند بود. مسائل اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و فرهنگی در شهرها بر پیچیدگی این موضوع افزوده است. موضوع مشارکت شهروندان در امور شهری در دهه های اخیر به عنوان عامل اساسی در بررسی های توسعه شهری مورد توجه قرار گرفته و اقدامات خوبی نیز در این راستا انجام گرفته اما به نظر می رسد این فعالیت ها آنچنان که باید نتوانسته مشارکت های مردمی را به صورت واقعی در اداره امور شهری جذب نماید. از این رو در این تحقیق سعی بر آن شده است تا عوامل موثر بر مشارکت مردم در اداره امور شهری بررسی شود و پیشنهادات و راهکارهایی جهت بهبود و افزایش مشارکت شهروندان در اداره امور شهری ارائه شود. هدف اصلی این تحقیق بررسی میزان مشارکت شهروندان شهر همدان در اداره امور شهری و همچنین شناسایی عوامل موثر بر آن است. روش انجام این تحقیق، پیمایشی، کتابخانه ای و استفاده از کتب معتبر است و برای تجزیه و تحلیل داده های اتخاذ شده از پرسشنامه ها از نرم افزار  SPSSنسخه 21 استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را کلیه شهروندان شهر همدان در 7 منطقه از این شهر تشکیل داده است و حجم نمونه 384 نفر می باشد. نتایج حاصل از آمار استنباطی و آزمون فرضیات تحقیق نشان می دهد که بین متغیرهای پایگاه اجتماعی- اقتصادی، اعتماد اجتماعی با مشارکت مردم در اداره امور شهری رابطه معناداری وجود دارد اما بین سودآور بودن مشارکت و عضویت انجمنی با مشارکت پاسخگویان در امور شهری رابطه معنا داری وجود ندارد.