فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال ششم شماره 3 (پاییز 1402)

در مجموعه مطالعات علمی و پژوهشی فارسی، پژوهشگران معدودی پیرامون حوزه طراحی فضاهای شهری برای کودکان اتیسم به پژوهش و مطالعه پرداخته اند. استناد به این مطالعات در عرصه نظریه پردازی و حوزه های کاربردی طراحی شهری، نیازمند واکاوی و تحلیل حوزه نظری مطالعات انجام شده است. ازاین رو، این مقاله با استفاده از روش فراتحلیل به بررسی ساختار و محتوای مطالعات صورتگرفته می پردازد. در ابتدای پژوهش 25 مقاله نمایه شده در پایگاه های علمی معتبر داخلی در بازه زمانی 1391 تا 1401 شناسایی شد و پس از یک مرحله غربالگری، 20 مقاله جهت بررسی ساختار و محتوای آنها انتخاب گردید. این پژوهش از نظر هدف، در گروه تحقیق های کاربردی و از نظر نوع و ماهیت داده ها، دربردارنده وجوه کمی و کیفی است و در ارزیابی یافته های پژوهش میتوان استنباط کرد که نه تنها درک مفهوم ساختار طراحی شهری برای کودکان اتیسم در پژوهش های داخلی به کفایت رخ نداده است، بلکه به واسطه مطالعات سطحی و عدم درک مناسب از مفاهیم بنیادین، نیاز به مطالعه عمیق تر در این حوزه وجود دارد. ازاین رو اصلی ترین نیاز ادراک شده برای انجام پژوهش های بعدی، درک عمیق و بسط مفاهیم، ساختارها و چارچوب های نظری بومی است. همچنین لازم است با مطالعه در رویکردهای تحلیل فضاهای مناسب شهری برای کودکان اتیسم به فهم دانش بومی نوینی دست یافت.

تغییرات فرهنگی و بروز دگرگونی های اجتماعی، جلوه های خود را در محیط های انسان ساخت نمایان خواهد ساخت. با توجه به رابطه فعالیت های انسان با فرهنگ، شهر بستری است که در آن فرهنگ از طریق فعالیت ها و ارتباطات انسانی به جریان درمی آید. فضاهای شهری به عنوان تجسم مظاهر فرهنگی هر جامعه ای باید در خدمت ارزش ها و هویت فرهنگی جامعه خود باشد. هدف این مقاله ارایه راهکارهایی جهت احیای مفاهیم شهر ایرانی اسلامی با رویکرد تقویت نقش فرهنگی اجتماعی در فضاهای شهری است. به این منظور ضمن بررسی روند شکل گیری تغییرات در فضاهای شهری - ایرانی، به شناخت عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر در ساخت کالبد این فضاها به عنوان بارزه های هویتی شهرهای ایرانی پرداخته شده است تا با تکیه بر بازشناسی این عوامل بتوان راهکارهایی برای رجوع به فرهنگ غنی اسلامی ایران در ساخت فضاهای شهری ارایه داد. از این رو به نظر میرسد، شناسایی ارزش ها، اندیشه ها و اصول شکل دهنده فضاهای شهری ایرانی با بهرهگیری از متون، مستندات و شواهد تاریخی موجود درجهت تدوین اصول شکل دهنده فضاهای شهری امروزی اصلی ترین راهبرد نیل به سوی این هدف باشد.

در این پژوهش با بررسی عوامل سه گانه کیفیت محیطی که شامل ویژگی های عملکردی، تجربی و زیبایی شناختی می باشد به بررسی کیفیت عملکردی در بحث دسترسی های عمودی و سهولت در جا به جایی بین طبقات از طریق پله در مراکز تجاری پرداخته شده است. با بررسی پیشینه دریافتیم که مجتمع های تجاری علاوه بر دارا بودن نقش اقتصادی، محلی برای شکل گیری تعاملات اجتماعی نیز می باشند که این تعاملات ازطرفی وابسته به طراحی مناسب عناصر کالبدی می باشد؛ بنابراین هدف اصلی پژوهش شناخت راهکارهایی است که در طراحی پله، به عنوان عامل اصلی ارتباط دهنده بین طبقات، باید مورد توجه قرار گیرد. روش تحقیق مورد استفاده، توصیفی تحلیلی است که با تحلیل محتوایی - مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی، مفاهیم استخراج شدند و ضمن مقایسه نمونه های موردی با یکدیگر از نظر ابعاد، نوع خدمات، قدمت ساختمان و تطبیق آن ها بر اساس شباهت ها و تفاوت ها در حیطه طراحی فرم پله و محل استقرار راه پله نتایج مورد نظر حاصل شد و عوامل مهم در طراحی مجتمع های تجاری چند طبقه مورد بررسی قرار گرفت تا نتایج این پژوهش در تحقیق های آتی نیز بتواند مورد استفاده قرار گیرد.

ابنیه مذهبی به ویژه مساجد به عنوان عنصر هویت بخش و قلب تپنده شهر همواره نقش محوری در شهرهای اسلامی داشته است. هویت شهرهای ایران با ورود مظاهر شهرسازی مدرن در قرن حاضر دچار نغییرات بیرونی و درونی بسیاری شده است. بدیهی است که با چنین تحولاتی درشهرها، بافت تاریخی شهر و ساختارهای ارزشمند آن که زمانی به عنوان یک کلیت شهری، حیاتی کارآمد داشت در وجوه کالبدی و کاربردی دچار دگرگونی شد. به دنبال این تحولات در فضاهای شهری بافت تاریخی، شکاف بین این بافت و شهر معاصر بیش از پیش افزایش یافته و منجر به بروز مشکلاتی در ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهرهای تاریخی شده است که نمی توان براحتی از کنار آن عبور کرد. هدف این مقاله شناسایی عوامل بروز این گسست به ویژه در ابعاد اجتماعی و فرهنگی در بافتهای تاریخی شهرهای ایران و ارایه راهکارهایی جهت تقویت نقش مراکز مذهبی بهمنظور رجوع به مفاهیم عمیق شهرسازی اسلامی ایران است. بر این اساس محله پشت گنبد به عنوان یکی از محلات تاریخی در شهر اصفهان به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. روش مورد استفاده در این مطالعه توصیفی تحلیلی بوده و گردآوری داده ها به صورت اسنادی و میدانی صورت پذیرفته - است.