مجله مدیریت سرمایه اجتماعی
سال ششم شماره 4 (زمستان 1398)

هدف این تحقیق شناخت عمیق و تحلیل رفتار پیچیده، پویا، و غیرخطی عوامل موثر در فرایند تولید و انباشت «سرمایه اجتماعی» در گذر زمان و پاسخ به این پرسش‏هاست که «اعتماد»، «هنجارپذیری»، و «شبکه‏‏پذیری» چگونه شکل می‏گیرند؟ چگونه بر یک دیگر اثر می‏گذارند؟ طی چه فرایندی تولید و انباشته می‏شوند؟ چگونه بر سیستم‏های اقتصادی و اجتماعی تاثیر می گذارند؟ و با چه مکانیسمی سودآور می شوند و مزایا تولید می‏کنند؟ کمی‏سازی و تعیین معادلات متغیرها، همچنین، تعیین مرز سیستم در این پژوهش با جمع‏بندی دیدگاه‏های نظریه‏پردازان، دریافت نظر خبرگان به کمک مصاحبه‏های نیمه‏ساختاریافته و تلفیق آن با روش دلفی فازی، فرایند تحلیل شبکه‏ای، و متدولوژی پویایی‏شناسی سیستم‏ها صورت گرفت. فرایند تولید سرمایه اجتماعی با سه زیرسیستم اصلی افراز و سپس دیاگرام‏های علی حلقوی و انباشت جریان ترسیم شدند. پس از ساختاردهی کمی به متغیرهای کیفی، با استفاده از اعداد فازی مثلثی و دیفازی‏ کردن آن ها، استخراج حلقه‏های فزاینده و تعادلی و تعیین نقاط اهرمی، شبیه‏سازی مدل عمومی با نرم‏افزار Vensim انجام گرفت و رفتار سیستم و مدل طراحی‏شده در سناریوها و سیاست‏های مختلف تحلیل و تفسیر و اعتبارسنجی شد. نتیجه اینکه با آزمون‏هایی برای ساختار مدل، رفتار سیستم و تحلیل حساسیت سیاست‏ها بر اساس هشت سیاست منتخب، راهکارهای بهینه برای اصلاحات و تغییرات بلندمدت در سیستم مورد مطالعه انتخاب و پیشنهاد شد.

هم زمان با شکل گیری اولین اجتماع‏های بشر در طول تاریخ اتخاذ تدابیری جهت افزایش احساس امنیت و پیشگیری از وقوع جرایم در فضاهای شهری مد نظر بوده است. برحسب رویکرد جامعه شناسی امنیت، نمی‏توان امنیت را به تنهایی به منزله یک وضعیت بدون ارتباط با عوامل اجتماعی آن تحلیل کرد. یکی از عوامل غیرمادی مورد تاکید برای تامین امنیت مولفه‏های سرمایه اجتماعی است که می‏تواند افراد و گروه‏ها را در دستیابی به منافع عمومی، نظیر امنیت و احساس آن، و نیز عملکرد موثر نهادهای حکومتی یاری رساند. در این خصوص تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی و به منظور سنجش مولفه‏های سرمایه اجتماعی موثر بر احساس امنیت شهروندان و ارائه راهکارهایی جهت حذف عوامل ناامنی شهر نورآباد انجام گرفت. ابزار تحقیق مبتنی بر پرسشنامه با حجم نمونه 383 نفر بر اساس جدول مورگان بود که به وسیله نمونه گیری تصادفی طبقه‏ای در سطح نواحی توزیع شد. نتایج بررسی‏ها نشان داد احساس امنیت شهروندان شهر نورآباد در سطح پایینی قرار دارد (69/8-=t). همچنین بین عوامل سرمایه اجتماعی و احساس امنیت در نواحی شهر رابطه معناداری وجود دارد. با شناسایی این عوامل در نواحی و مشخص شدن میزان اثرگذاری آن ها می‏توان با اقدامات موثر در پیشگیری از جرایم تدابیری را تدوین و اجرا کرد.

سرمایه اجتماعی مفهومی کلیدی در بررسی سرشت جامعه است. تضعیف سرمایه اجتماعی می‏تواند تبعات منفی بسیاری در حوزه‏های مختلف فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد. یکی از متغیرهای اثرگذار بر سرمایه اجتماعی هنجارهای اجتماعی است. هنجارهای اجتماعی، به منزله مولفه‏ تاثیرگذار بر سرمایه اجتماعی، در پژوهش‏های بسیار مورد سنجش قرار گرفته است. سوال اصلی در مقاله پیش رو این است که آیا تغییرات در متغیرهای کلان اقتصادی بر سرمایه اجتماعی در ایران تاثیرگذار است؟ به نظر می‏رسد متغیرهای کلان اقتصادی بر وقوع و تشدید ناهنجاری‏های اجتماعی در جامعه ایرانی در بازه زمانی سال های 1376 تا 1392، که دو دولت متفاوت در ایران روی کار بوده اند، تاثیرگذار بوده است. در این نوشتار با استفاده از روش کیفی و با بهره‏گیری از منابع کتابخانه‏ای و داده‏های به دست آمده از پیمایش‏های کشوری این موضوع بررسی و تبیین می‏شود. در گام نخست تاثیرگذاری متغیرهای کلان اقتصادی، همچون تورم و بی کاری، بر هنجارهای اجتماعی در جامعه ایران و در گام بعد تاثیر این متغیرها بر تضعیف هنجارهای اجتماعی بررسی می‏شود. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد با تغییرات منفی در متغیرهای اقتصاد کلان شاهد تضعیف هنجارهای اجتماعی و به دنبال آن تضعیف سرمایه اجتماعی در کشور بوده‏ایم.

گردشگری از عواملی است که باعث توسعه و رونق اقتصادی می شود. سرمایه ای که از طریق گردشگران خارجی وارد می شود به افزایش درآمد کشور می انجامد. گردشگری و امنیت دو مقوله بسیار مرتبط اند. بی توجهی به امنیت کاهش گردشگران خارجی را در پی خواهد داشت و سرمایه اجتماعی یکی از عواملی است که باعث احساس امنیت می شود. در پژوهش حاضر نقش ابعاد سرمایه اجتماعی بر امنیت و نقش امنیت بر توسعه گردشگری خارجی بررسی شد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی است. در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات از دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. ابزار اصلی جهت گردآوری داده ها پرسشنامه بود. جامعه آماری پژوهش گردشگران خارجی سفرکرده به شهر مشهد در تیرماه 1397 بودند که با روش نمونه گیری در دسترس 200 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار های SPSS و LISRELاستفاده شد. یافته های پژوهش نشان می دهد اعتماد، مسئولیت پذیری، هنجارها، مشارکت اجتماعی، و کمک کردن و تعاون امنیت را به صورت معناداری تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین، امنیت بر توسعه گردشگری خارجی تاثیرگذار است.

در پژوهش حاضر، نقش سرمایه اجتماعی در ابعاد شبکه ای و هنجاری بر تعلقات سیاسی (اصلاح طلبی، اعتدال گرایی، اصول گرایی) مورد سنجش قرار گرفت. هدف پژوهش تعیین قطب نمای گرایش سنجی سیاسی شهروندان استان خوزستان طی سه دوره انتخابات ریاست جمهوری (1376، 1384، 1392) بود. بدین منظور، از ابزار پرسشنامه و آزمون های رگرسیون ساده و چندگانه، آزمون تی، تحلیل واریانس، و ارائه معادله ساختاری PLS به ترتیب در نرم افزارهای SPSS24 و SMART PLS3 استفاده شد. اطلاعات لازم با 1920 نمونه بالای هجده سال در سطح شهرستان های اهواز، آبادان، دزفول، ماهشهر، و اندیمشک با روش نمونه‏گیری چندمرحله‏ای طبقه‏ای جمع آوری شد. برای اطمینان از مناسب بودن داده‏ها، معیار CR و آزمون KMO منظور شد. یافته های تحقیق نشان داد بین سرمایه اجتماعی در همه ابعاد با گرایش به طیف های سیاسی اصلاح طلبی و اصول گرایی رابطه معنادار وجود دارد. ولی این رابطه در گرایش های سیاسی اعتدال گرایی تایید نشد. همچنین، بر اساس قطب نمای گرایش های سیاسی بیشترین تعلقات سیاسی مربوط به طیف اصلاح طلبی و کمترین مربوط به طیف اعتدال گرایی بود.

ناهنجارهای اجتماعی از عوامل مخربی تلقی می شوند که می‏توانند هر جامعه‏ای را با مشکلات جد ی مواجه سازند و در نتیجه جوامع هزینه‏های زیادی را برای مدیریت و کنترل آن ها متحمل شوند. بررسی ارتباط بین حکمرانی خوب و ناهنجاری اجتماعی، با توجه به نقش میانجی شادابی اجتماعی، هدف اصلی مقاله حاضر است. تحقیق پیش رو از لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر روش از تحقیقات توصیفی است. جامعه آماری پژوهش 110 نفر از اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی بودند که 78 نفر از آن ها به کمک فرمول به عنوان نمونه با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. اطلاعات مورد نیاز، پس از توزیع پرسشنامه‏ها، جمع آوری و با استفاده از نرم‏افزارهای آماری Spss و Amos تجزیه و تحلیل شد. فرضیات تحقیق با استفاده از فن تحلیل مسیر و مدل سازی معادلات ساختاری مورد بررسی قرار گرفت و پس از تحلیل‏های آماری یافته‏های تحقیق بر وجود رابطه معنادار بین متغیرهای تحقیق دلالت کرد که به تایید فرضیه‏ها منجر شد؛ یعنی حکمرانی خوب رابطه معکوس و معنادار با ناهنجاری اجتماعی و رابطه معنادار و مستقیم با شادابی اجتماعی دارد. همچنین شادابی اجتماعی با ناهنجاری اجتماعی رابطه معنادار دارد. بدین ترتیب، میانجی بودن شادابی اجتماعی در رابطه بین حکمرانی خوب و ناهنجاری اجتماعی نیز تایید شد.

هدف این پژوهش شناسایی پیامدهای سرمایه اجتماعی با استفاده از رویکرد فراتحلیل است. تحقیق حاضر از نظر هدف توصیفی، از نظر نوع استفاده کاربردی، و از نظر نوع داده ها کمی است. جامعه مورد بررسی پژوهش مقالات چاپ شده در مجلات علمی پژوهشی در زمینه سرمایه اجتماعی از سال 1393 تا سال 1397 بود که 68 مورد با استفاده از روش نمونه گیری غیرتصادفی هدفمند به عنوان نمونه وارد فرایند فراتحلیل شدند. پژوهش‏های منتخب با استفاده از نرم افزار CMA2 (نرم افزار جامع فراتحلیل) مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها نشان دادند از بین پیامدهای سرمایه اجتماعی در سطح سازمان، به ترتیب، متغیرهای تسهیم دانش (706/0)، عملکرد سازمانی (635/0)، تعهد سازمانی (620/0)، تعالی سازمانی (589/0)، رضایت شغلی (512/0)، مدیریت دانش (511/0)، حمایت سازمانی (501/0)، و سلامت سازمانی (500/0) دارای اندازه اثر بالا (5/0) هستند. همچنین، از بین پیامدهای سرمایه اجتماعی در سطح جامعه، به ترتیب، متغیرهای احساس امنیت اجتماعی (712/0)، کیفیت زندگی (699/0)، پیشرفت تحصیلی (680/0)، هوش هیجانی (670/0)، سلامت اجتماعی (633/0)، سرمایه روان شناختی (630/0)، پایبندی به فرهنگ شهروندی (548/0)، و بهزیستی روان شناختی (510/0) اندازه اثر بالا (5/0) دارند.