فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال سوم شماره 1 (بهار 1399)

شکل گیری نظام کاربری اراضی در هر شهر و نحوه تقسیم اراضی و استفاده از آن در فعالیتهای مختلف بازتاب عملکرد جمعی از نیروهای مختلف محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حقوقی است. در رویکرد عدالت اجتماعی به شاخص های مختلفی پرداخته میشود که میزان دسترسی به خدمات شهری، ارزش افزوده زمین و عدالت در اختصاص کاربریها از جمله مهمترین آنهاست. بررسی عدالت اجتماعی در ناحیه یک منطقه 7 شهرداری مشهد به عنوان یکی از مناطق مهم جمعیتی مشهد از ضروریات دستیابی به شهر پایدار است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و نوع تحقیق کاربردی و تعداد خانوار ساکن در منطقه معادل 28824 خانوار میباشد که با استفاده از جدول مورگان 128 نمونه جهت پرسشگری تعیین گردید. جهت سنجش اطلاعات، از نرم افزارهای GIS و SPSS استفاده شده است. نتایج بررسی آمارهای استنباطی نشان میدهد میزان دسترسی به خدمات عمومی در منطقه یک، 4258 بسیار زیاد و نتایج آماره آزمون لون 15188 نشان دهنده این امر است که سطح میانگین توزیع متفاوتی بین نواحی در کل منطقه وجود دارد و شهروندان ناحیه یک، رضایت زیادی از ارایه خدمات بهداشتی- درمانی و آموزشی و نحوه دسترسی به انواع خدمات موجود در سطح ناحیه نسبت به کل منطقه 7 دارند.

در دهه های اخیر عوامل مختلفی در فرایند شکل گیری سیاست ها و برنامه های حفاظتی و بازآفرینی بافتهای شهری تاریخی در ایران تاثیرگذار بوده اند. با چالش میان دو رویکرد بازآفرینی شهری و حفاظت شهری متخصصان درصدد ادغام این دو رویکرد، ارایه رویکردی جامع و یکپارچه و سرانجام ارایه معیارها و مولفه های موثر در هر دو برآمدند. هدف پژوهش حاضر بازشناسی ابعاد چارچوب نظری بازآفرینی شهری در جهت حفاظت شهری بر مبنای رویکرد بازآفرینی حفاظت محور بافت های شهری تاریخی است. برای این منظور از یک سو اسناد، کنوانسیونها و بیانیه های بین المللی مرتبط و از سوی سیر تکوینی سیاست های داخلی ایران در حوزه بازآفرینی و حفاظت شهری مورد بازخوانی و واکاوی قرار گرفته اند و با بهره گیری از روش تحقیق کیفی و تکنیک تحلیل محتوا به بازشناخت ابعاد چارچوب مفهومی رویکرد بازآفرینی حفاظت محور، که شامل 6 بعد »اقتصادی«، »اجتماعی«، »کالبدی«، »فرهنگی«، »مدیریتی« و »محیط زیستی« میباشد که هر یک شامل زیرمولفه های خود هستند، پرداخته میشود. روش انجام این پژوهش با توجه به ماهیت تحقیق و مولفه های مورد بررسی و رویکرد حاکم بر پژوهش، تلفیقی از روش های توصیفی-تحلیلی میباشد.

افزایش رقابت پذیری اقتصادی شهرها در شبکه های شهری منطقه ای از هدف های دولت محلی بوده که مدیریت شهری تلاش میکنند از طریق راهبردهای تقویت نقش تسهیل گری و پرهیز از تصدی گری در اقتصاد و اهتمام به شناسایی مزیت های نسبی، فرصت ها، ظرفیت ها و بهبود توانمندی ها و بهره گیری از آنان قدرت اقتصادی شهر خود در رقابت با سایر مجموعه های شهری پیرامون بهبود دهند .در حالی است که طرح موضوع خودکفایی و خوداتکایی شهرداری ها در ایران از سال 0635 بی توجه بر مبنای نظری حاکم بر روابط مالی دولت و شهرداری ها کلید خورد و عمال سازمان مدیریت شهری در ایران را در سالهای پسازآن درگیر مسایل بغرنجی در رابطه با مدیریت توسعه شهرها و مسئولیت های مرتبط با آن کرده است. شهرداری ها در ایران، به واسطه مسایل یاد شده، در حالی با کاهش سهم از بودجه عمومی کشور مواجه شده اند که نه نظام مدیریتی و سازمانی متناسبی داشته اند و نه سهم مالیاتهای عمومی در منابع درآمدیشان در مقایسه با سازمان های هم تراز در کشورهای مشابه عادلانه بوده است و نه دولت به واسطه تصدی گری بر امور به آنها اجازه داده که زیر سایه مدیریت یکپارچه شهری بتوانند به خلق فرصتها با بهره گیری از ظرفیت های متناسب خود بپردازند. همه این درگیری ها و مسایل، شهرداریها را در ایران از ایفای بسیاری از مسئولیت های جاری خود در طول زمان بازداشته، و باعث شده تا شهرداری ها به جای تمرکز بر مسئولیت های جاری خود مانند مدیریت توسعه شهرها، مدیریت فرهنگی اجتماعی شهرها، تلاش برای حفظ و توسعه نقش های اقتصادی، توسعه متوازن شهرها، عرضه خدمات عمومی و غیره، دغدغه اصلی خود را بر تامین مالی عملیات جاری خود بگذارند. درعینحال مدیریت شهرداریها در عین بی تجربگی، با عدم بهره گیری از دانش روز اداره و توسعه شهرها، به جای نگاه به مدیریت شهرها در قالب فرآیند، مدیریت شهرها را در اداره مجموعه ای از پروژه های شهری متصور شده است. مقاله حاضر به صورت مروری انجام گرفته است و با مطالعه در کتب و پژوهش های صورت گرفته در این زمینه سعی شده است با حفظ اخلاق پژوهشی، تاملی در مسایل مالی و اقتصادی مدیریت شهری داشته باشد و در این زمینه راه حلهای پیشنهادی جهت دستیابی به الگوی پایدار درآمدی منطبق با رویکرد اقتصاد مقاومتی از جمله تسهیل و شفاف سازی در زمینه سرمایه گذاری بخش خصوصی، استفاده از ظرفیت های نهادهای مالی و توجه ویژه به عوارض نوسازی به عنوان منبع درآمدی مستمر و پایدار میباشد که از جمله الزامات اقتصادی مقاومتی در حوزه مدیریت شهری است ارایه نماید.

فروپاشی دولت ایلخانان باعث به وجود آمدن شرایط خاصی در تاریخ ایران قرن هشتم هجری قمری و تشکیل حکومت های محلی در مناطق مختلف گردید. این شرایط خود باعث شکل گیری یک سلسله درگیریها در ایران شد. شیراز در این قرن زیر نظر حاکمان آل اینجو و آل مظفر و... قرار داشت که به گفته بسیاری از مورخان و شاعران از جمله حافظ شیراز در زمان آل اینجو دوره بسیار خوبی را گذراند. آل اینجو از جمله حکومت های محلی بود که هر چند کوتاه مدت اما توانست شهر شیراز را از لحاظ فرهنگی و شهرسازی بسیار شکوفا سازد. بناهای زیادی در این زمان در محالت مختلف این شهر ساخته شد که متاسفانه امروزه از آنها چندان چیزی باقی نمانده و اطلاعات زیادی در منابع نوشته نشده است. در این دوره به مقوله عمران و آبادی این شهر توجه زیادی شد اما با سقوط این دولت به دست آل مظفر دوران پیشرفت شیراز تا حدود زیادی باز ماند. در این مقاله سعی بر آن شده تا تمام بناهای ساخته شده و کارهای عمرانی این دولت در شیراز مورد بررسی قرار گیرد.

مرمت معماری، شاخهای از هنر معماری است که بر پایه ی شناخت و مطالعه ی بناها و بافت های تاریخی به احیای فضاهای تاریخی به لحاظ کالبدی، ساختاری و عملکردی می انجامد. بناهای موجود در بافتها به لحاظ احراز هویت و تجلی فرهنگ و باورها و اعتقادات و رفتارها و مناسبات اجتماعی آن بافت از اهمیت زیادی برخوردارند. در مقاله ی پیش رو به صورت نمونه موردی سرای همدانی ها متعلق به دوره قاجار، واقع در بافت سنتی بازار قم، مورد مطالعه قرار گرفته است. بازار قم با توجه به اهمیت یافتن روزافزون مذهبی، اجتماعی و اقتصادی شهر، در راسته بازار نو و در امتداد گسترش بازار کهنه به طرف دروازه علیخانی شکل گرفت و سرای همدانی ها و چند سرای دیگر در قلب بازار نو شکل گرفت. بازسازی سراها به عنوان فضایی پرپتانسیل در شهر در قالب طرح راهبردی ساختاری و اتصال آن به بافت، در حفظ و احیای بافت تاریخی و حیات کالبدی بنا میتواند موثر باشد. در بافت تاریخی بازار قم به عنوان یک سرمایه ملیمادی و معنوی چند سرای فعال و نیمه فعال وجود دارد. سرای همدانیها یکی از این بناها میباشد که ساختار باقیمانده بنا نیز در حال تخریب است. این تحقیق، پس از شناخت بنا، به بررسی عارضه های ایجادشده و دالیل آن و درمان های احتمالی پرداخته و سپس طرح احیای بنا با توجه به قابلیت های فضایی و کالبدی و با تعریف کاربری صحیح و در خور بنای مورد نظر ارایه شده است تا از این طریق علاوه بر رفع نیازهای جامعه و تغییر دیدگاه ساکنین بافت نسبت به بناهای قدیمی، موجبات حفاظت از بنا را نیز فراهم آورد. روش تحقیق این نوشتار از جهت هدف کاربردی و از جهت روش توصیفی، تحلیلی و روش گردآوری داده ها: کتابخانه ای و میدانی و روش تجزیه و تحلیل: کیفی میباشد.