نشریه علوم به زراعی گیاهی
سال پنجم شماره 1 (بهار و تابستان 1394)

اسفناج گیاه بومی ایران است و از اوایل قرن اول میلادی کم کم به نقاط دیگر دنیا راه یافت، بطوریکه در تاریخ مسطور است اسفناج در قرن هفتم در چین و در قرن دوازدهم در اسپانیا کشت می شده است. اسفناج گیاهی است یکساله دارای ساقه ای راست به ارتفاع نیم متر که برگهای آن پهن و نرم مثلثی شکل به رنگ سبز می باشد. یافتن گیاهان مقاوم به شوری در مراحل مختلف رشد می تواند راهی مناسب در جهت افزایش بهره وری از آب های شور باشد. پاسخ گیاهان مختلف در مرحله جوانه زنی به شوری نیز می تواند متفاوت باشد. به منظور بررسی اثر تنش شوری بر جوانه زنی (درصد و سرعت) و خصوصیات گیاهچه های (طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن تر و خشک) اسفناج، آزمایشی در سال 1389 در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه زراعت دانشگاه زابل انجام گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل 4 سطح شوری (0، 50، 100 و 150 میلی مولار) ناشی از نمک کلرید سدیم بود. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که بیشترین و کمترین درصد و سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه و ریشه چه همچنین وزن تر و خشک گیاهچه به ترتیب مربوط به تیمار شاهد و 150 میلی مولار بود که بیانگر حساسیت این گیاه به شوری است. کلیه داده های حاصل با استفاده از نرم افزار SAS تجزیه و مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام گرفت.

بمنظور تعیین رابطه میان میزان تحمل به تنش و برخی صفات مورفولوژیک مانند روز تا گلدهی، روز تا رسیدن و طول گیاه در ژنوتیپهای گندم، آزمایشی با180 ژنوتیپ در دو شرایط تنش آبی انتهایی (قطع آبیاری از مرحله گرده افشانی به بعد) و بدون تنش، در قالب طرح سیستماتیک در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام گرفت. با استفاده از روش کلاستر بندی دو مرحله ای و براساس مقادیر عملکرد بهینه و تنش، اقدام به شناسایی ژنوتیپ های با ظرفیت عملکرد مطلوب و متحمل به تنش و  ژنوتیپ های با ظرفیت عملکرد مطلوب اما حساس به خشکی گردید. در شرایط بدون تنش، همبستگی مقادیر روز تا گلدهی با روز تا رسیدن در هر دو گروه ژنوتیپها مثبت و معنی دار بود. در شرایط تنش، شدت و جهت همبستگی های صفات در هر گروه بعضا متفاوت از گروه دیگر بود، بطوریکه علیرغم همبستگی مثبت و معنی دار بین وزن هزار دانه و تعداد روز تا رسیدن در ژنوتیپهای متحمل، این رابطه در ژنوتیپهای حساس منفی و معنی دار بود، همچنین در حالیکه رابطه وزن هزاردانه و ارتفاع گیاه در ژنوتیپهای متحمل مثبت و معنی دار بود، این رابطه در بین ژنوتیپهای حساس منفی و معنی دار بود. تحت شرایط تنش و بر اساس تجزیه علیت، وزن هزار دانه بیشترین تاثیر مستقیم مثبت را بر عملکرد ژنوتیپهای متحمل داشته و در ژنوتیپهای حساس، صفت روز تا رسیدگی بیشترین تاثیر منفی مستقیم را بر عملکرد دانه داشت.

از آنجایی که ارتباط بین خاک و موقعیت آبی گیاهان بر فرایندهای رشد و نمو، تکثیر و متابولیسم گیاهان موثر است، به منظور بررسی عکس العمل لاین های امید بخش جو به تنش خشکی، آزمایشی در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی ، واقع در شهر ورامین به صورت کرت خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید. فاکتور های مورد مطالعه در این تحقیق شامل سطوح آبیاری در کرت های اصلی و لاین های امید بخش جو در کرت های فرعی بوده است. فاکتور آبیاری در 2 سطح و عبارت بودند از: a1= آبیاری نرمال مزرعه تا انتهای دوره رشد گیاه به عنوان تیمار شاهد (بدون تنش)، a2= قطع آبیاری مزرعه در مرحله 50 درصد گلدهی به عنوان شرایط تنش خفیف. فاکتور فرعی در این آزمایش نیز شامل 19 لاین امید بخش جو و  رقم یوسف به عنوان شاهد بوده است. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که  بین سطوح مختلف تنش آبی در تمامی صفات بجز قطر ساقه اختلاف معنی دار وجود دارد. علاوه بر این بین ارقام از نظر صفت شاخص برداشت محصول اخنتلاف آماری مشاهده نگردید. نتایج همبستگی ساده بین صفات اندازه گیری شده و عملکرد در دو شرایط تنش و آبیاری نرمال نشان داد که تحت شرایط نرمال آبیاری تاثیر گذارترین صفت بر عملکرد دانه، وزن هزار دانه و تحت شرایط تنش خشکی، تعداد دانه در سنبله بوده است. بررسی همبستگی شاخص های تحمل به تنش و عملکرد دانه در دو شرایط نرمال و تنش انتهای دوره نیز  نشان داد که بیشترین همبستگی رتبه ای مثبت بین شاخص های GMP و STI و همچنین بین دو شاخص TOL و SSI (1) و بیشترین همبستگی منفی بین شاخص های GMP و STI با SSI و همچنین شاخص های GMP و STI با TOL (22/0-) وجود دارد.

خشکی از تنش های بسیار مهم در کاهش رشد و تولید گیاهان می باشد. ایجاد تنش خشکی با استفاده از مواد اسمزی همچون پلی اتیلن گلیکول، یکی از مهمترین روش های مطالعه تنش خشکی تلقی می شود. به منظور ارزیابی اثر تنش خشکی و طول دوره پرایمینگ بر جوانه زنی و صفات گیاهچه گندم رقم  N-80-19، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی در سه تکرار در آزمایشگاه ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد کاووس در سال 1389 انجام شد. عوامل آزمایش شامل سه سطح پتانسیل اسمزی (صفر، 5/0- و 1- مگاپاسکال) و  سه سطح طول دوره پرایمینگ (12، 24 و 36 ساعت) بود. نتایج نشان داد که تیمارهای مختلف تنش اسمزی و دوره های زمانی پرایمینگ اثرات معنی داری بر سرعت جوانه زنی، درصد جوانه زنی، طول  ساقه چه و طول ریشه چه داشتند. با افزایش پتانسیل اسمزی از سرعت جوانه زنی و در صد جوانه زنی کاسته شد. همچنین اثر متقابل سطوح پتانسیل اسمزی × طول دوره پرایمینگ بر سرعت جوانه زنی، درصد جوانه زنی، طول ریشه چه و طول ساقه چه معنی دار بود.

به کارگیری موثرترین، روش کنترل علف های هرز چه از نظر پایداری محیط زیست و چه از نظر افزایش عملکرد محصول زراعی و همچنین مقاومت علف های هرز به علف کش ها ضروری است. بدین منظور آزمایشی در سال زراعی 1388 در منطقه عقیلی واقع در شمال شهرستان گتوند اجرا گردید. این آزمایش در قالب طرح کرت های خرد شده با پایه بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار انجام شد. رقم مورد استفاده ذرت سینگل کراس 704 بود.3 سطح کولتیواسیون، یک بار،دوبار و بدون کولتیواسیون به عنوان عامل اصلی و کنترل علف های هرز با علف کش در 4 سطح (اکوییپ، کروز، آترازین+ لاسو وشاهد) به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد.  نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین تیمارها از نظر عملکرد اقتصادی ، بیولوژیکی و شاخص برداشت اختلاف معنی دار وجود داشت. نتایج آزمایش نشان داد که بیشترین کنترل علف های هرز و به تعقیب آن بالاترین عملکرد به میزان 47/15 تن در هکتار متعلق به تیمار کروز + یک بار کولتیواسیون و کمترین عملکرد به میزان 65/10 تن در هکتار مربوط به تیمار آترازین+لاسو+یک بار کولتیواسیون بوده است.

به منظور بررسی کارایی کنترل تلفیقی علف‏های هرز بر عملکرد محصول لوبیا چشم بلبلی تحقیقی در تابستان 1388 در شهرستان شوشتر انجام پذیرفت. فاکتور اصلی (بدون، یک بار و دوبار کولیتواسیون) و فاکتور فرعی (علف‏کش های ایمازتاپیر، ستوکسیدیم و بنتازون) در قالب طرح کرت‏های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار اعمال گردید. نتایج نشان داد که تفاوت معنی‏دار بین تیمارها از نظر کاهش وزن خشک و تراکم علف‏های هرز وجود دارد. بهترین تیمار در کاهش وزن خشک و تعداد کل علف‏های هرز به ترتیب دوبارکولیتواسیون و علف‏کش بنتازون به میزان 93 و 82 درصد نسبت به شاهد بود. بین تیمارهای مختلف از نظر عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت در سطح احتمال 5 درصد تفاوت معنی‏دار وجود داشت. تاثیر بهترین تیمار بر عملکرد لوبیا چشم بلبلی استفاده از دوبار کولتیواسیون همراه با علف‏کش بنتازون بود. این تیمار عملکرد دانه و شاخص برداشت را به میزان 68 و 31 درصد نسبت به شاهد افزایش داد.