نشریه الاهیات قرآنی
پیاپی 2 (بهار و تابستان 1393)

اصول اعتقادی، زیربنای همه معارف اسلامی به شمار می‌آید. تفویض دین به پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) که گاه از آن با عنوان ولایت تشریعی یاد می‌شود از جمله اعتقادات شیعه به‌شمار می‌آید که آیات قرآن و روایات بر آن دلالت دارند. محدثین در مورد آن به بیان نظرات خود پرداخته و مفسرین قرآن در ضمن تفسیر آیات به آن اشاره کرده‌اند. آن‌چه در خصوص تفویض دین اهمیت دارد، برداشت‌های متفاوت و معانی مختلف حاصل از آن است که این خود منجر به اختلاف آراء شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، ضمن بیان معانی متفاوت تفویض دین؛ به بررسی ادله قرآنی، روایی و عقلی هریک از آن‌ها پرداخته و سپس معنای دیگری از تفویض دین را با عنوان «تبیین» مطرح ساخته است.

زبان قرآن به معنای ماهیت گزاره‌های قرآنی و صفات آن‌ها است. با مفروض دانستن معنا‌داری گزاره‌های قرآنی، در این مقاله به این سوال پاسخ داده شد که: آیا آیا صرف‌ نظر از شرایط ادراکی و روانی گوینده، گزاره‌های قرآن، واقعیتی ورای خود دارند تا در نتیجه فهم قرآن، فهم شناختاری و معرفت بخشی باشد؟ یا این که گزاره‌های قرآن ویژگی نمادین یا اسطوره‌ای دارند؟ با بررسی کتاب الاهی، تفاسیر و کتب مربوط، این‌گونه نتیجه حاصل شد که دلایل برون دینی مانند: بنای عقلا و عرف بر واقع‌نما بودن جملات خبری، ارسال معجزات به هنگام اعتراض یا تردید مردم، قابلیت اثبات عقلانی گزاره‌های قرآنی؛ و دلایل درون دینی از قبیل: زبان علمی و عقلی گزاره‌های قرآنی، تصریح در نفی شک قرآن از امور غیبی، رد شاعر یا کاهن بودن رسول خاتم، وجود وعد و وعید در گزاره‌های قرآنی و...، دلالت بر واقع‌نمایی و معرفت بخشی گزاره‌های قرآنی دارند.

در بینش موحدان، رابطه «خلق» با «خالق»، رابطه «عیال الله» بودن است و بنده‌ای نزد او محبوب‌تر است که مظهر بیشتری از لطف و خدمت به «عیال الله» باشد. کم توجهی به مقوله خدمت و خدمات‌رسانی از آسیب‌های عمده مشهود در جامعه کنونی بشر است که سبب بروز مشکلات فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در میان خلق و «خانوار الهی» شده است. خدمت‌رسانی از منظر کلامی، تفسیری، فرهنگی، اقتصادی و غیر آن، قابل پژوهش است و از امور پسندیده‌ای است که هر انسانی فطرتا تمایل به انجام آن دارد؛ گرچه روش و نوع اجرای آن نسبت به افراد متفاوت است. این مقاله رویکردی است آسیب‌شناسانه به موضوع خدمت رسانی با تکیه بر قرآن و سخنان گوهر بار ایمه اطهار (ع) است که ناب ترین نکته‌ها را در معرفی و تبیین موانع خدمت‌رسانی ارایه کرده‌اند. در این مقاله، ضمن طرح آیات و روایات و بیانات دانشمندان؛ موانع و آسیب‌های عرصه خدمت‌رسانی مورد پژوهش قرار گرفت و سرانجام این نتیجه به دست آمد که که برخی عوامل درونی مانند ضعف معرفتی و برخی عوامل بیرونی مانند ثروت اندوزی، مانع راه خدمت‌رسانی‌اند.

از جمله مهم‌ترین مسایل فکری مطرح در دنیای معاصر، بررسی مناسبات میان ادیان است. قرآن کریم دارای ایده‌ای متفاوت در این زمینه بوده و دارای ظرفیتی است که می‌تواند ارایه دهنده راهکارهای تحقق وحدت فراگیر ادیان را ارایه نموده، بدین‌وسیله در پیشرفت و تکامل جوامع انسانی نقشی به‌سزایی را ایفا نماید. هدف این مقاله بررسی راهکار اسلام جهت هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و تعامل با پیروان سایر ادیان است. در همین راستا سوال اصلی تحقیق این است که: اسلام که به‌عنوان دین خاتم معرفی شده است در میانه تضارب عقاید مختلف ادیان معاصر، چه راهی را برای ایجاد روابط صحیح و هدایت کننده میان ادیان معرفی می‌کند. می‌توان وحدت ادیان را، با محوریت اسلام حقیقی انتظار داشت به شرطی که اقدامات ذیل در نظر گرفته شوند: مبارزه با انحصارگرایی افراطی، لزوم تعالی مسلمانان در راستای وحدت ادیان، تبیین نقش شیعه در تحقق وحدت ادیان؛ پیروی از آیین ابراهیم (ع)، و سرانجام تکیه بر راهکارهای تحقق عملی این نظریه (عوامل وحدت بخش ادیان). این راهکارها به طور خلاصه عبارتند از: 1. تکیه بر اصل توحید 2. پیروی از آیین ابراهیم (ع) 3. تکیه بر اصول و مبانی مشترک.

امروزه موضوع سبک زندگی از اهمیت خاصی برخوردار شده است و انتخاب سبک خاص مشروط به یک سلسله مبانی معرفتی و اعتقادی است. در این میان در باره «سبک زندگی اسلامی» مطالعات و بحث‌های فراوانی انجام شده است. اما پژوهش حاضر با هدف بررسی امتیازات سبک زندگی اسلامی از نگاه آیات و روایات انجام شده است تا زمینه‌ساز مقایسه این سبک با سایر سبک‌های زندگی رایج و نهایتا گزینش متعالی ترین سبک باشد. سوال تحقیق این است که: مهم‌ترین امتیازات و مولفه‌های سبک زندگی اسلامی از منظر قرآن و روایات چیست؟ این تحقیق به روش تحلیلی کتابخانه‌ای است که با بررسی آیات قرآن و مراجعه به روایات و آثار تفسیری و کتاب‌های مرتبط انجام و ارایه شده است. نتایج بررسی نشان داد که از: وحی محوری، توحید محوری، دانش محوری، عزتمندی، حفظ کرامت انسانی، برخورداری از الگوهای متعالی و اعتدال به‌عنوان مهم‌ترین امتیازات سبک زندگی اسلامی می‌توان نام برد. با تمسک به این مولفه‌ها می‌توان سعادت دو جهان و حسن دنیا و آخرت را برای خود و جامعه رقم زد و از آسیب‌های سبک‌های موجود که ناظر به تفکر مادی و غیر معنوی هستند در امان ماند.

امر به معروف و نهی از منکر از بزرگ‌ترین واجبات دینی به شمار می‌آید. فریضه بزرگی که به سبب آن سایر فرایض برپا و امر حکومت تحکیم می‌یابد. عینیت یافتن این نتایج مهم منوط به این است که عوامل موثر در احیاء این فریضه تقویت و موانع و چالش‌های پیش روی آن بر طرف گردد. سوال تحقیق این است که: از منظر منابع اسلامی، مهم‌ترین موانع و چالش‌های تحقق امر به معروف و نهی از منکر در جامعه کدامند؟ با هدف کشف موانع یاد شده، این مطالعه با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی انجام شده است. ابتدا اطلاعات لازم و مرتبط، از منابع اصلی جمع آوری، دسته‌بندی و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در این بررسی معلوم شد که «عدم توجه به اولویت‌ها» و «اتخاذ شیوه‌های نادرست در احیاء آن» از جمله موانع و چالش‌های مهم تحقق امر به معروف و نهی از منکر در جامعه است.

چگونگی خلقت جهان طبیعت یکی از مسایل مهم و مشترک میان دین و علم است. در این راستا آراء مختلفی از گذشته تاکنون ارایه شده است. هدف از این نوشتار بررسی گزاره‌های وحیانی و گزاره‌های علمی در مورد نحوه خلقت عالم طبیعت به‌منظور اثبات عدم تعارض میان اسلام و یافته‌های تجربی است. نظریات علمی به دو دسته قانون و فرضیه تقسیم می‌شوند. یافته‌های تجربی هم در زمینه عناصر اولیه شکل دهنده عالم خلقت و هم در زمینه پیدایش عالم خلقت، از سنخ تیوری است نه قانون. مفاد برخی آیات قرآنی در مورد نحوه خلقت از نوع ظاهر و یا متشابه است نه نص و محکم. لذا در بین اقسام گوناگون اختلاف معنای آیات قرآن و مفاد گزاره‌های علمی، صرفا در صورت اختلاف بین قانون علمی قطعی با نص قرآن، تعارض مصداق پیدا می‌کند و چنین تعارضی مشاهده نشده است و در بقیه حالات، اصولا تعارضی شکل نمی‌گیرد.