نشریه تحقیقات بذر
پیاپی 19 (تابستان 1395)

تنش آبی یکی از مهم ترین عوامل ایجاد اختلال در مراحل رشدی گیاه به ویژه مرحله جوانه زنی است. به منظور ارزیابی اثر تنش آبی بر شاخص های جوانه زنی گیاهچه سورگوم، آزمایشی در سال 1394 در آزمایشگاه غلات دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایش شامل سطوح تنش آبی (0، 08/1- بار و 32/4- بار) و 43 رقم و لاین سورگوم بودند. نتایج نشان داد اثر رقم، تنش آبی و اثر متقابل دو عامل بر کلیه شاخص های مورد بررسی معنی دار بود. همچنین نتایج بیانگر تنوع گسترده ارقام و لاین ها از نظر بنیه بذر بود. ارزیابی تحمل به تنش نشان داد شاخص STIدارای همبستگی مثبت و معنی داری با شاخص بنیه بذر در شرایط عدم تنش و تنش شدید بود. بر اساس تجزیه به مولفه های اصلی سورگوم شیرین، قلمی هرات، اسپیدفید مغان، اسپیدفید و پگاه و لاین شماره 19 (KDFGS19) به عنوان ژنوتیپ های متحمل شناخته شدند. از ویژگی های این ژنوتیپ ها داشتن بنیه برتر بود.به نظر می رسد روش تجزیه به مولفه های اصلی و کاربرد شاخص های تحمل نیز بتواند در شناسایی ژنوتیپ های متحمل در مرحله جوانه زنی مورد استفاده قرار گیرد.

به منظور بررسی تاثیر دماهای مختلف بر شاخص های جوانه زنی سه گونه گیاه دارویی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار در سال 1395 در دانشگاه محقق اردبیلی انجام شد. عامل اول شامل گونه های گیاهی (پرواش، همیشه بهار و ماریتیغال) و عامل دوم دما در چهار سطح (10، 15، 20 و 25 درجه سانتی گراد) بود. نتایج تجزیه داده های آماری نشان داد که اثرات متقابل گونه در دما بر همه مولفه های جوانه زنی معنی دار شد. حداکثر جوانه زنی برای گیاه پروانش (85 درصد)، همیشه بهار (68 درصد) و ماریتیغال (45 درصد) به ترتیب در دماهای 25، 20 و 25 درجه سانتی گراد و بالاترین سرعت جوانه زنی برای گیاهان مذکور به ترتیب در دماهای 15، 20 و 25 درجه سانتی گراد مشاهده شد. بالاترین یکنواختی جوانه زنی گیاه همیشه بهار در دمای 15 درجه سانتی گراد تعلق داشت که با دمای 10 درجه سانتی گراد اختلاف معنی داری نداشت. کمترین زمان پس از کاشت تا رسیدن به 10، 50 و 90 درصد جوانه زنی در گیاه ماریتیغال در درجه حرارتC 20 بود. همچنین مشاهده شد، بالاترین طول ریشه چه، طول هیپوکوتیل، وزن خشک ریشه چه، وزن خشک هیپوکوتیل، شاخص وزنی و طولی قدرت در گیاه پروانش، همیشه بهار و ماریتیغال به ترتیب در دماهای 20، 20 و 25 درجه سانتی گراد ایجاد شد. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که دمای بهینه برای جوانه زنی پروانش، همیشه بهار و ماریتیغال 20 تا 25 درجه سانتی گراد می باشد.

این مطالعه به منظور بررسی اثر هورمون اکسین و شوری بر صفات جوانه زنی و رشد دانه رست های توده های مختلف زیره سبز (محلی خراسان-گناباد، اصفهان و کرمان) اجرا گردید. شوری در سه سطح صفر، 150 و 300 میلی مولار به همراه غلظت هورمون اکسین در سه سطح صفر (آب مقطر)، 3 و6 میلی گرم بر لیتر به صورت آزمایش فاکتوریل و در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار به کار برده شدند. صفات درصد جوانه زنی، تعداد جوانه نرمال و غیرنرمال، طول ساقه چه، طول ریشه چه، وزن تر و خشک دانه رست اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که اثر توده زیره، شوری، اکسین و اثرات متقابل دوگانه و سه گانه مابین این تیمار ها بر صفات درصد جوانه زنی، تعداد دانه رست های نرمال و غیرنرمال و طول ریشه چه معنی دار بود. بیشترین درصد جوانه زنی (66/94 درصد) در سطح شوری 300 میلی مولار در غلظت هورمون شاهد در توده محلی اصفهان بود. بیشترین تعداد دانه رست نرمال (66/24) در سطح شوری 300 میلی مولار و غلظت هورمون صفر (شاهد) در توده محلی اصفهان ایجاد شد. توده محلی اصفهان بدون اعمال شوری و عدم کاربرد هورمون اکسین با 48/10 سانتی متر بالاترین و توده محلی خراسان با 3 میلی گرم بر لیتر هورمون اکسین در شوری 300 میلی مولار با میانگین 98/1 سانتی متر کم ترین طول ریشه چه را داشت. به نظر می رسد که مقدار اکسین 3 و 6 میلی گرم در لیتر توانست اثرات منفی شوری روی جوانه زنی بذور زیره سبز در مرحله تولید دانه رست را تعدیل کند.

به منظور بررسی خصوصیات جوانه زنی و رشد گیاهچه دو گیاه دارویی قدومه و هوفاریقون تحت تنش شوری، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با فاکتور شوری (کلرید سدیم) در 6 سطح (0، 2، 4، 6، 8 و 10 دسی زیمنس بر متر) و چهار تکرار، در آزمایشگاه علوم زراعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان در سال 1391 انجام گرفت. تنش شوری اثر معنی داری بر کلیه صفات مورد مطالعه داشت. در هر دو گیاه، تحت تاثیر تنش شوری، درصد و سرعت جوانه زنی، وزن تر و خشک ریشه چه و ساقه چه، نسبت وزن خشک ریشه چه به ساقه چه، طول ریشه چه و ساقه چه، بنیه بذر، شاخص تحمل به شوری به طور معنی داری کاهش و میانگین زمان جوانه زنی افزایش یافت. اکثر پارامترهای اندازه گیری شده، در هوفاریقون در سطوح پایین تر شوری، به طور معنی داری دچار کاهش شدند. اما در قدومه، برخی از صفات مانند طول ساقه چه و وزن تر و خشک ریشه چه و وزن تر و خشک ساقه چه در سطوح اولیه شوری تفاوت معنی داری نسبت به شاهد نشان ندادند ولی در شوری های شدیدتر دچار کاهش معنی داری گردیدند. شاخص تحمل به شوری در هوفاریقون در مقایسه با قدومه، در سطح شوری پایین تر در مقایسه با شاهد دچار کاهش معنی داری شد و می توان نتیجه گرفت، هوفاریقون نسبت به شوری حساس تر می باشد ولی قدومه تحمل نسبتا خوبی در برابر تنش شوری به خصوص سطوح پایین تر و ضعیف تر شوری دارا می باشد.

به منظور بررسی اثرپیش تیماربذرباسالیسیلیکاسیدبرخصوصیات گیاهچه و قابلیت جوانه زنی بذرهای پیرشده شنبلیله، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار در آزمایشگاه زراعت و تکنولوژی بذر دانشگاه ارومیه در سال 1394 انجام گرفت. تیمارها شامل سطوح مختلف پیری تسریع شده (بدون پیری، 24 و 48 ساعت) در رطوبت نسبی 95 درصد و دمای 45 درجه سانتی گراد و پرایمینگ با هورمون سالیسیلیک اسید (شاهد، 1700 و 2800 میکرومولار) بودند. نتایج نشان داد تیمار 48 ساعت پیری در شرایط بدون پرایمینگ باعث کاهش معنی دار شاخص های درصدجوانه زنی، بنیه طولی گیاهچه، بنیه وزنی گیاهچه، سرعتجوانه زنی، ضریبسرعتجوانه زنی، متوسط جوانه زنیروزانه، ضریب یکنواختی جوانه زنی، انرژی جوانه زنی، حداکثرمیانگین جوانه زنی روزانه و ارزش جوانه زنی گردید. زمانی که بذرهای پیر شده در شرایط پرایمینگ سالیسیلیک اسید 2800 میکرومولار قرار قرار داده شد، این شاخص ها به طور معنی داری افزایش پیدا کرد، به طوری که درصد جوانه زنی از 41 درصد به 100 درصد رسید. در این مطالعه پرایمینگ با سالیسیلیک اسید 2800 میکرومولار درصدآببافت گیاهچه را در شرایط 48 ساعت پیری به 48/94 درصد رساند. پیری تسریع شده به مدت 48 ساعت به طور معنی داری باعث کاهش صفات طولی و وزنی گیاهچه گردید. بیشترین میانگین صفات طول گیاهچه، وزن خشک ساقه چه و گیاهچه در بذرهای تیمار شده با سالیسیلیک اسید 2800 میکرومولار مشاهده شد. به طورکلی توصیه می شود برای افزایش کیفیت بذر شنبلیله، بایستی بذر در شرایط مطلوب (دما و رطوبت مناسب) نگهداری گردد. پرایمینگ با سالیسیلیک اسید نیز می تواند کیفت بذر را بهبود بخشد.

شوری یکی از عوامل محیطی است که سبب کاهش و یا تاخیر در جوانه زنی بذرهای گیاهان شده و بر استقرار و رشد گیاهان موثر میباشد. این مطالعه به منظور بررسی و مقایسه خصوصیات جوانه زنی اکوتیپ های مختلف زیره سبز در سطوح مختلف تنش شوری انجام پذیرفت. بدین منظور آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار در آزمایشگاه گیاه شناسی دانشگاه یزد انجام گرفت. فاکتور اول تنش شوری با پنج سطح (0 ،50 ،100 ،150 و 200 میلیمولار) و فاکتور دوم پنج اکوتیپ مختلف زیره سبز (اصفهان، کاشان، مشهد اردهال، نیشابور، سبزوار) در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثر متقابل تنش شوری و اکوتیپ های مختلف بر تمام صفات به جز متوسط زمان جوانه زنی معنی دار بود. اکوتیپ نیشابور از لحاظ شاخصه ای درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشهچه و ساقهچه و همچنین شاخص بنیه بذر در سطوح مختلف تنش شوری از ثبات بیشتری نسبت به سایر اکوتیپها برخوردار بود. در صورتی که اکوتیپ سبزوار نسبت به سایر اکوتیپ ها عملکرد ضعیفتری داشت بنابراین توصیه میگردد در مناطقی که آب آبیاری شور میباشد از اکوتیپ نیشابور و در مناطق با شرایط غیر شور از اکوتیپ اصفهان استفاده گردد.

سیاه دانه گیاه یک ساله علفی و دارویی مهم متعلق به تیره Rununculaceae است که به شوری حساس می باشد. تقریبا 20 درصد از مناطق کشت شده جهان و حدود نیمی از زمین های آبیاری شده تحت تاثیر شوری قرار دارند. به منظور ارزیابی اثرات پرایمینگ بر جوانه زنی بذر سیاه دانه، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار انجام گرفت. تیمارهای آزمایش شامل جاسمونیک اسید در سه سطح (صفر، 1/0 و 01/0 میلی مولار) و شوری در 5 سطح (صفر، 100، 200، 300 و 400 میلی مولار) بود. برهمکنش بین پیش تیمار جاسمونیک اسید و شوری برای درصد جوانه زنی در سطح احتمال یک درصد و سرعت جوانه زنی و طول ریشه در سطح احتمال پنج درصد معنی دار شد. مقایسه میانگین نشان داد افزایش غلظت نمک تاثیر منفی بر تمام صفات اندازه گیری شده داشت. پیش تیمار بذر با جاسمونیک اسید موجب بهبود پارامترهای اندازه گیری شده جوانه زنی شد. پرایمینگ موجب افزایش سرعت و درصد جوانه زنی در شرایط تنش شوری شد. اختلاف در رشد ریشه چه و ساقه چه بین بذرهای پرایم شده و بذرهای پرایم نشده آشکار بود، به طوری که بذرهای پرایم شده از طول ریشه چه و ساقه چه بیشتری برخوردار بودند و همچنین پرایمینگ باعث افزایش درصد آب بافت گیاهچه شد. بنابراین پوشش بذر با جاسمونیک اسید ممکن است جوانه زنی بذر را افزایش داده و تحمل به شرایط تنش را در گیاهچه ها افزایش دهد.

به منظور بررسی اثر آللوپاتی عصاره آبی بذر زیره سبز و رازیانه، مطالعه ای بر روی شاخص های جوانه زنی بذرهای قدومه و کاهو وحشی در شرایط آزمایشگاهی انجام گرفت. تیمارهای آزمایش شامل عصاره استخراج شده توسط آب مقطر از بذر دو گونه زیره و رازیانه بود که با چهار غلظت 0 (آب مقطر)، 5، 10 و 20 درصد بذرهای علف هرز قدومه و کاهو وحشی اعمال گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی در سه تکرار اجرا شد. نتایج آزمایش نشان داد که عصاره گیاهان یاد شده، در غلظت های مختلف روی درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، ارتفاع گیاهچه و وزن خشک گیاهچه بذرهای علف هرز اثرات بازدارندگی معنی دار دارند. همچنین نتایج نشان داد عصاره رازیانه تاثیر منفی را روی درصد جوانه زنی کاهوی وحشی داشت و میزان آن را به 20 درصد رساند. تاثیر عصاره زیره روی درصد جوانه زنی کمتر از رازیانه (32 درصد) بود. بررسی سرعت جوانه زنی نشان داد افزایش غلظت عصاره زیره سبز از 5  به 20 درصد سرعت جوانه زنی بذرهای کاهوی وحشی را به ترتیب به میزان 041/0، 036/0 و 028/0 کاهش داد. با توجه به نتایج به دست آمده می توان اظهار نمود که عصاره رازیانه و زیره به عنوان ترکیب های قوی برای کنترل علف هرز کاهوی وحشی می توانند نتایج امیدوارکننده ای را در راستای کشاورزی ارگانیک در پی داشته باشند.