نشریه ره توشه
پیاپی 9 (بهار 1401)

قرآن کریم، چشمه‌ همیشه جاری است که دل‌های مشتاق و نیازمند کمال را از معارف زلال خویش سیراب می‌سازد و جامعه انسانی را به زیور عشق و ایمان و گل‌های معطر اخلاق و معنویت مزین می‌نماید. ماه مبارک رمضان بهار قرآن است: «لکل‏ شی‏ء ربیع‏ و ربیع‏ القرآن‏ شهر رمضان‏‏؛[1]برای هر چیز، بهاری است و بهار قرآن، ماه رمضان است».
اینک که به توفیق الهی سعادت یافتیم تا ماه رمضان دیگری را درک کنیم ، بایسته است خود را شایسته رحمت و مغفرت الهی و دریافت عنایات و الطاف بی‌کران رحمانی گردانیم. ماه رمضان فرصت مناسبی است تا آدمی، خویشتن را شایسته حضور در ضیافت الهی کند و صفحه دل را به فضایل الهی و معنوی زینت دهد. چه نیکوست که مهمانان این ضیافت بزرگ، باطن را به تجلیات دوست آراسته، زبان را از سخنان بیهوده و ظلمانی پاک ساخته و جان را به کلمات آسمانی و نورانی مزین کنند و در خلوت سحری با خالق، به نیایش خالصانه بنشینند و در جلوت با مخلوق، در خدمت صادقانه خلق بکوشند.
به یاری خداوند متعال معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ره توشه دیگری از محتوای تبلیغی برای ماه مبارک رمضان فراهم نموده است که امیدواریم برای مبلغان گرامی و مخاطبان محترم‌شان مفید و رضایت‌بخش  باشد. فصلنامه ره‌توشه رمضان در سه قالب ره‌توشه اصلی برای عموم مبلغان، ره‌توشه ویژه خانواده و ره‌توشه ویژه مناطق مشترک  به همت گروه تولید محتوا و جمعی از نویسندگان و مبلغان فرهیخته به رشته تحریر درآمده است. این نشریه با طرح مباحث و موضوعات مهم و متنوع معرفتی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی کوشیده است گنجینه‌ای از مباحث اسلامی و قرآنی را برای مبلغان عزیز تبیین نماید؛ چرا که «تبیین مفاهیم عالی اسلامی» را بهترین و موثرترین سلاح در جنگ نرم  می‌دانیم: «در زمینه مسایل معرفتی، سبک زندگی اسلامی و بیان آیین‌های حکمرانی اسلامی همچون مردمی بودن، دینی و اعتقادی بودن، اشرافی و مسرف نبودن، و ظالم نبودن و مورد ظلم واقع نشدن، حرف‌های ناگفته، جذاب و شیرینی برای دنیا وجود دارد که باید به خوبی تبیین شود.»[2] البته، مسایل و موضوعات مطرح‌شده در این فصلنامه، با توجه به نیاز و سطح علمی و سنی مخاطبان، نیازمند بسط بیشتر و تحلیل‌های جزیی‌تر توسط مبلغان محترم است.
از وظایف مهم روحانیون ومبلغان گرامی در ایام ماه مبارک رمضان جهاد تبیین و روشنگری است. جهادی  که ریشه در کلام امیرالمومنین(ع) دارد: «امیرالمومنین(ع) در آن وصیت معروف خودشان به حسنین(ع) که خطاب به آنها است، منتها می‌فرمایند «و من بلغه کتابی»؛ یعنی بنده و شما هم مخاطب این وصیت هستیم از جمله چیزهایی که می‌فرمایند [این است]: «و الله الله فی الجهاد باموالکم و انفسکم و السنتکم فی سبیل الله»؛[3] جهاد با السنه.»[4] جهاد با زبان‌ها مسئله اصلی اهل منبر در ایام تبلیغی است.
راز اهمیت جهاد تبیین مقابله با تحرکات دشمنان اسلام در جنگ نرم است. روشن است لازمه موفقیت در جهاد تبیین  «به‌روزرسانی ابزارها در جنگ نرم» است: «همچنانکه دیگر نمی‌توان در جنگ‌های سخت از ابزارهای قدیمی استفاده کرد، در جنگ نرم نیز باید ابزارهای خود را به‌روز کنیم البته بعضی شیوه‌های قدیمی مانند منبر و مداحی همچنان اثرگذار و بدون جایگزین هستند.»[5]
گفتنی است مجموعه پیش رو، پیراسته از کاستی‌ها و نواقص نیست و انتظار می‌رود مبلغان عزیز، ما را از پیشنهادهای سازنده و تجربیات ارزشمند خود بهره‌مند سازند تا به توفیق الهی، شاهد کیفیت و کارآمدی بیشتری در آثار بعدی باشیم.
در پایان، ضمن قدردانی از‌‌ نویسندگان محترم، از همه کسانی که در امر آماده‌سازی و انتشار این فصلنامه تلاش کردند،  به ‌ویژه حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر مصطفی آزادیان رییس گروه تولید محتوای فرهنگی و تبلیغی و همکاران محترم ایشان صمیمانه تشکر و سپاسگزاری می‌کنم.

یکی از دستورات اسلام، رعایت حقوق والدین است که آیات و روایات بسیاری بر آن تاکید کرده است.[1]</sup> در چند مورد از قرآن، بعد از توحید، احترام به والدین ذکرشده است؛ چنانکه امام سجاد(ع) در دعای 24 صحیفه سجادیه در یک فراز از دعا در مورد شناخت مقام والدین، درخواست پیمودن راه آن ها و بیان جایگاه شان چنین عرضه می دارد:اللهم و اخصصهم بافضل صلواتک و رحمتک و برکاتک و سلامک و اخصص اللهم والدی بالکرامه لدیک، و الصلاه منک، یا ارحم الراحمین</strong>؛[2]</sup> بار خدایا! رحمت کن بر محمد، که بنده تو و فرستاده تو هست، و بر اهل بیت او، که پاک اند از آلایش ها، و مخصوص گردان ایشان را به فاضل ترین صلوات خود و رحمت خود و برکات خود و سلام خود و مخصوص گردان بار خدایا! پدر و مادر مرا به نیکویی و کرامت نزد خود، و به رحمت از جانب تو، برتری بخش، ای بخشنده ترین بخشایندگان.
حضرت سید الساجدین(ع) در این دعا، بلندترین توفیقات را در احسان به والدین از خداوند مسیلت کرده، می گوید: ممتاز کن خدایا! پدر و مادر مرا به مکرم و معزز بودن آن ها نزد تو.[3]</sup>
 
[1]. اسرا: 23 (و قضی‏ ربک الا تعبدوا إلا إیاه و بالوالدین إحسانا</strong>...).
[2]. علی نقی فیض الاسلام، ترجمه و شرح صحیفه السجادیه</em>، ص 159.
[3]. دانشمندان قرن یازده، ترجمه و شرح (سلسله شروح) صحیفه کامله سجادیه</em>، ج 13، ص 223.

فرزندان ارزشمند ترین هدیه و امانتی اند که خداوند متعال ما را بر سرنوشت آن ها حاکم کرده است و ما نیز وظیفه داریم این بار مسیولیت را با مطلوب ترین روش به سر منزل مقصود برسانیم. از این رو توجه به تربیت و رسیدگی به فرزندان در حوزه های مختلف نیازهای آنان، از وظایف مهم والدین است که خداوند متعال در قرآن و پیشوایان دینی همواره به آن تاکید کرده اند. امام سجاد(ع) فصلی را در رساله حقوق</em> با عنوان "حق الولد" بیان کرده  می فرماید:...و اما حق ولدک فان تعلم انه منک و مضاف إلیک فی عاجل الدنیا بخیره وشره وانک مسوول عما ولیته من حسن الادب والدلاله علی ربه عزوجل والمعونه علی طاعته...</strong>؛[1]</sup>...و اما حق فرزندت این است که بدانی او از توست و با خوب و بدش در دنیا، منتسب به توست و بی گمان، تو درباره آنچه بر عهده ات است: خوب تربیت کردن او و او را به سوی خداوند عزوجل راهنمایی کردن و به فرمان برداری از او [خداوند] یاری کردن، مسیول هستی... .
 
[1]. محمد بن علی ابن بابویه، من لایحضره الفقیه</em>، ص622.

یکی از بایسته‌های زندگی اجتماعی، تربیت فرزندان است؛ زیرا ایجاد خانواده متعادل، به این امر بستگی دارد. از این رو، تعلیم وتربیت فرزندان، همواره از دغدغه‌های والدین بوده است. پیش از آن‌ که سقراط را محاکمه کنند، از وی پرسیدند: بزرگ‌ترین آرزویی که در دل داری، چیست؟ پاسخ داد: «بزر‌گ‌ترین آرزوی من، این است که به بالاترین مکان آتن صعود کنم و با صدای بلند به مردم بگویم:‌ای دوستان! چرا با این حرص و ولع، بهترین و عزیزترین سال‌های زندگی خود را به جمع‌آوری ثروت و سیم و طلا می‌گذرانید؛ در حالی که آن‌گونه که باید و شاید، در تعلیم و تربیت اطفال‌تان که مجبور خواهید شد ثروت خود را برای آن‌ها باقی بگذارید، همت نمی‌گمارید؟».[1]
در این میان تربیت معنوی فرزندان اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا زمینه قرب الهی و تکامل فرزندان را فراهم می‌کند؛ فرزندانی که عطیه الهی و گلی از گل های بهشت ‌اند.[2]
 
[1]. جمعی از نویسندگان، سیمای خانواده در اسلام، ص 302-303.
[2]. ‏محمد بن یقوب کلینی، الکافی، ج‏6، ص 4: «الولد الصالح‏ ریحانه من‏ ریاحین‏ الجنه».

اعتقاد به خدا و یگانگی او، بنیادی ترین آموزه دینی است. با توجه به ارتباط مستقیم و پیوستگی دو ساحت نظر و عمل، باور به خدای یگانه تاثیر مستقیمی بر نحوه زیست انسان دارد. انسان خداباور، خدا را منحصرا خالق، مالک، رب و حاکم همه مخلوقات می داند و  رفتار خود را بر اساس این اعتقاد سامان می دهد. یکی از قالب های زیست اجتماعی انسان، خانواده است که در اسلام، اصلی ترین کانون اجتماعی به شمار می آید و کارکردهای منحصر به فردی در تربیت انسان دارد؛ از رو خداباوری، موجب سازگاری میان اعضای خانواده و تامین کننده استحکام آن است. یکی از مبانی نظری اسلام، خداباوری است[1]</sup> که در تشکیل خانواده، استحکام و دوام آن نقش بسزایی دارد. اهتمام اسلام به تربیت اعتقادی و تحقق اخلاق خدامحور در خانواده، بر اساس نقش باورها در رشد انسان و نیز توجه به کارکردهای خاص خانواده است.
 
[1]. ر.ک: حسن خیری، مبانی نظام اجتماعی اسلام</em>، ص 409 و 410.

اصل وفاداری بین زن و مرد از اموری است که با طبیعت بشری سازگاری دارد. اسلام دین فطرت است و به این امر  با روشن ترین حالت تاکید کرده است. درواقع تولید نسل از مقاصد طبیعت است که خداوند آن را در قالب ازدواج ریخته و  همراه با تعهد قرار داده است.[1]</sup> در این صورت اگر زوجین متعهدانه و مسیولانه در عرصه زندگی ظاهر شوند، قطعا زندگی به سمت و سوی شیرینی و وفاداری خواهد رفت. خداوند متعال می فرماید: «بلی‏ من اوفی‏ بعهده و اتقی‏ فإن الله یحب المتقین</strong>...؛[2]</sup> آری، کسی که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری پیشه نماید، (خدا او را دوست می دارد؛ زیرا) خداوند پرهیزگاران را دوست دارد.» ازدواج عهد و پیمانی مقدس است که وفای به آن نشان از تقوای فرد دارد. در آیه دیگر آمده است: «یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود</strong>».[3]</sup> عقود در این آیه به مطلق عقود اشاره دارد و شامل هر عقدی از بیع و نکاح می شود.[4]</sup>  در قرآن از ازدواج به عنوان میثاق «غلیظ» یاد شده که به تعهدات آن باید پایبند بود:« و کیف تاخذونه و قد افضی‏ بعضکم إلی‏ بعض و اخذن منکم میثاقا غلیظا</strong>؛[5]</sup> چگونه آن را باز پس می‏ گیرید، در حالی که شما با یک دیگر تماس و آمیزش کامل داشته‏ اید؟ و [از این گذشته] آن ها [هنگام ازدواج] از شما پیمان محکمی گرفته ‏اند».
 
[1]. محمدحسین طباطبایی،ترجمه تفسیر المیزان</em>، ج‏4، ص 285.
[2]. آل‏عمران: 76
[3]. مایده:1 «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! به پیمان ها [و قراردادها] وفا کنید».
[4]. محمدحسین طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان</em>، ج‏5، ص 258.
[5]. نساء: 21.

سالمند در خانواده، موهبتی الهی و گوهری گرانبها در صدف زندگی و صندوقچه اسرار تاریخ است که از نگاه نافذش، بصیرت می درخشد و قلبش جز محبت و یاد خدا چیزی در خود ندارد؛ از این رو سالمندان زمینه فیض الهی را فراهم می کنند و وجودشان برکت است؛ چنانکه رسول اعظم(ص) فرموده است: «البرکه مع‏ اکابرکم</strong>‏؛[1]</sup> وجود پیران سالخورده بین شما، باعث افزایش فیض ربوبی و بسط نعمت های الهی است». کهنسالان، عمری تجربه ها کسب کرده و در مدرسه زندگی درس هایی را فرا گرفته اند. آن ها اگر چه از جهت جسمانی ناتوان شده و قدرت فعالیت و تحرک را از دست داده اند، ولی از نظر معنوی تجاربی ارزنده ای دارند، نیک و بد ها را می فهمند و مسایل را بهتر تجزیه و تحلیل می کنند. آن ها می توانند مانند رهبران روحانی، هادی دیگران باشند و جوانان و میانسالان را به خیر و سعادت شان راهنمایی نمایند؛ همان گونه که امام صادق(ع) فرموده است: «الشیخ‏ فی‏ اهله‏ کالنبی‏ فی‏ امته</strong>‏؛[2]</sup> وجود پیر سالخورده در خانواده اش همانند پیغمبر الهی است در بین امتش». از منظر آیات و روایات، سالمندان دارای کرامت هستند و باید به عواملی که موجب توجه به این کرامت می شود؛ بیشتر پرداخته شود تا جامعه نسبت به این قشر ارزشمند و دلسوز التفات و عنایت بیشتری داشته باشد.
 
[1]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار</em>، ج ‏72، ص 137.       
[2]. محمد بن احمد فتال نیشابوری، روضه الواعظین و بصیره المتعظین</em>، ج ‏2، ص 476.

تاریخ، نمایشگر زنانی است که در عرصه ایمان، عمل صالح و پیمودن مدارج رشد و کمال گوی سبقت را از دیگران ربوده اند و نامشان در زمره اسوه ها و نقش آفرینان تاریخ ثبت شده است. قرآن از زنانی نام برده است که در زمان خود الگوی مردم بوده اند. برخی دیگر نیز به عنوان الگوی فرا زمانی و فرا مکانی، برای تمامی دوران ها به عنوان الگو معرفی شده اند. نوشتار حاضر ویژگی های چهار بانوی قرآنی حضرت آسیه(س)، حضرت مریم(س)، حضرت خدیجه(س) و حضرت زهرا(س) - که به فرمایش پیامبر(ص) به کمال رسیدند[1]</sup> و برترین زنان بهشت معرفی شدند،[2]</sup> می پردازد تا الگوی مناسبی را در اختیار همگان به ویژه زنان مسلمان قرار دهد.
 
[1]. فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان</em>، ج 10، ص 480.
[2]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار</em>، ج 43، ص 53.