نشریه ره توشه
پیاپی 16 (زمستان 1402)

شناخت اوصاف الهی، یکی از مهم ترین مباحث علمی و اعتقادی در دانش کلام است. افزون بر ثمره علمی این نوع شناخت، اثر عملی آن در زندگی بشر نیز قابل تردید نیست. مشهور است زلیخا هنگامی که یوسف را به عمل منافی عفت فراخواند، بتی در اتاق داشت که روی آن پارچه ای انداخت تا متوجه عمل شنیع او نشود؛ پیداست که اگر خدا در حد بتی سنگی و بی جان و محدود به زمان و مکان شناخته شود یا موجودی غایب از جهان مادی انگاشته شود، خوف و رجا در برابر او و وفا و حیا در ارتباط با او معنا ندارد؛ به همین دلیل امروزه نیز بسیاری از خداباوران با همین شناخت های ناقص، اثری از اعتقاد به خدا در رفتارهای عملی خود نمایان نمی کنند.

دعا نقش بسیار مهمی در زندگی انسان دارد و می تواند افزون بر داشتن کارکرد روانی و معنوی، موجب رسیدن برکات مادی نیز برای انسان باشد. دعا در جایگاه ارتباط مستقیم و بی واسطه با خداوند و بیان نیاز و آرزوهای انسان نقش بسیار مهمی ایفا می کند.دعای «ابوحمزه ثمالی» از دعاهای مهمی است که برخی از علمای بزرگوار خود را ملزم کرده بودند در سحرهای ماه مبارک رمضان آن را تلاوت کنند. حضرت آیت الله بهجت (ره) نقل می کنند:آقایی به نقل از پدرش، نقل کرد که در حرم نمی دانم در تمام حرم ها یا خصوص حرم حضرت امیر (ع) حدود هفتاد نفر در قنوت نماز وتر، دعای ابوحمزه می خواندند. می گفت: شبی بنا گذاشتم تعداد کسانی را که در قنوت وتر نماز شب دعای ابوحمزه می خوانند بشمارم، تعدادشان به پنجاه نفر رسید

ماه مبارک رمضان، ماه ضیافت و مهمانی الهی است و سفره ضیافت الهی فراروی ما گسترده شده است. مسیله مهم، توجه به محتواهای این سفره الهی است. امام زین العابدین (ع) در شب های ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می پرداخت و هنگام سحر دعای ابوحمزه را می خواند. به پیروی از امام سجاد (ع) مومنان خداجو نیز در دل شب با این مناجات و دعا با خدا سخن می گویند. ازآنجاکه دعای یاد شده را جناب ابوحمزه از امام سجاد (ع) نقل کرده است، به نام دعای ابی حمزه ثمالی مشهور شده است. [1] این دعا دربردارنده مفاهیمی مانند توحید، پیامبرشناسی، آخرت شناسی، دشواری های قبر و قیامت، سنگینی بار گناهان و لزوم اطاعت و پیروی از معصومان است. [1]. ابوحمزه ثمالی که نامش «ثابت بن دینار» است، از یاران مورداعتماد امامان بزرگوار بوده است. بنا بر نقل عالم معروف علم رجال «نجاشی»، وی به محضر چهار تن از ایمه، از امام سجاد تا امام کاظم (ع) رسیده و از آنان روایت کرده است؛ همچنین از بهترین راویان شیعه و مورد اعتماد کامل علمای امامیه است. امام صادق (ع) درباره وی فرمود: «ابوحمزه، در عصر خویش مانند سلمان است» (معجم رجال الحدیث، ج 4، ص 292). دعای ابوحمزه ثمالی را شیخ طوسی در مصباح المتهجد، سید بن طاووس در اقبال، علامه مجلسی نیز در ج نودوپنجم بحار الانوار، و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان نقل کرده اند.

گرایش های آدمی، مسیر زندگی او را تعیین می کنند و به انتخاب های او جهت می دهند. یکی از موثرترین گرایش ها، میل و کشش به سمت آخرت است؛ مقصود خصوص بینش به معنای باور و اعتقاد درونی به وجود زندگی پس از مرگ نیست، بلکه مرتبه ای بعد از آن یعنی میل و گرایش به جهان بعد از مرگ مدنظر است. این میل و گرایش آثار فراوانی نظیر تقوای الهی، انگیزه برای انجام عمل صالح، اخلاص ورزیدن، آرامش قلبی و حصول بهداشت روانی و نظیر آن را در پی خواهد داشت؛ همچنین این میل و گرایش، میل و گرایش های شهوانی و لذت های ناپسند انسانی را مدیریت می کند. امام علی (ع) یاد مرگ را اصلاح کننده انسان و تربیت کننده روح بشر می خواند: «الا فاذکروا هادم اللذات و منغص الشهوات و قاطع الامنیات عند المساوره للاعمال القبیحه؛ [1] به هنگام تصمیم بر کارهای زشت، مرگ را که نابود کننده لذت ها و مکدر کننده شهوت و قطع کننده آرزوهاست، به یاد آورید». گرایش به آخرت و نهادینه کردن آن در وجود انسان، افزون بر فوایدی که برای فرد او دارد، مسیر هدایت و نجات حیات جمعی را نیز هموار می کند. امنیت اجتماعی، نشاط و امیدواری عمومی، پرهیز از اسراف، مصرف گرایی و مسابقه ثروت اندوزی و تحقق عدالت اجتماعی اموری هستند که بی شک با ترویج گرایش به آخرت در سطح جامعه تقویت و تحکیم خواهند شد.

مرگ سرنوشت حتمی همه ما انسان هاست و هیچ کس نمی تواند از آن فرار کند؛ [1] پس بر همگان لازم است برای سفری که سر در ابدیت دارد، آماده شوند و ضمن شناخت چالش های و گردنه های مسیر، خود را آماده کنند. یکی از مهم ترین گردنه های مسیر آخرت، حاضرشدن شیطان هنگام احتضار است. در این نوشتار بر آنیم با وسوسه های شیطان در این مرحله و راه های مواجهه با این وسوسه ها آشنا و خودمان را برای آن آماده کنیم.

زیارت «جامعه کبیره» از معتبرترین زیارت نامه هایی است که مورد توجه علمای بزرگ بوده و شرح های بسیاری بر آن تا کنون نگاشته شده است؛ ازجمله فقیه حکیم آیت الله العظمی جوادی آملی شرح مبسوطی با عنوان ادب فنای مقربان بر آن نوشته است. مسیله مهدویت در این زیارت نامه مورد توجه خاصی قرار گرفته است؛ چون آموزه مهدویت از مسایل حیاتی جامعه اسلامی است که از زمان پیامبر (ص) مطرح بوده و بر زنده نگه داشتن آن تاکید شده است. اهل بیت (ع) هر کدام متناسب با شرایط این مسیله را مطرح و بیان کرده اند. دوران امام هادی و امام حسن عسکری (ع) شرایط سیاسی خاصی در این باره داشته است؛ چراکه حکومت به شدت مسایل مهدویت و حتی تولد حضرت مهدی (عج) را پیگیری می کرد و تحت نظر داشت. امام هادی (ع) از فرصت ها استفاده کردند و اصل امامت به ویژه آموزه مهدویت را در پوشش دعا و زیارت نامه نه تنها زنده نگه داشتند، بلکه نکته های بنیادین امام شناسی و مهدی شناسی را ثبت کرده اند. در زیارت «جامعه کبیره» که متین ترین و جامع ترین متون زیارتی است، مسیله مهدویت و به ویژه دوران ظهور حضرت مهدی (عج) و رهاورد حکومت عدل گستر او مورد توجه خاص قرار گرفته است. در این نوشتار به چند نمونه از ویژگی های حضرت مهدی (عج) در این زیارت نامه اشاره می شود.

احساس نظارت همیشگی امام زمان (عج) در زندگی، یکی از آثار معرفت و شناخت ایشان است. این باور در راستای اعتقاد به لزوم وجود امام و حجت الهی در جهان مطرح می شود و از توابع آن به شمار می رود. از امام باقر(ع) در این باره نقل شده است: «خداوند ما را حجت در زمین و امان برای اهل آن قرار داده است».[1] ابوحمزه ثمالی می گوید به امام صادق (ع) گفتم آیا زمین بدون امام باقی می ماند؟ آن حضرت فرمودند: «اگر زمین ساعتی بدون امام باشد، فرو خواهد ریخت».[2] بر اساس این احساس نیاز، در روایات بر این مطلب تاکید شده است که اگر تعداد افراد ساکن در زمین فقط دو نفر باشند، یکی از آن دو امام است و اگر قرار باشد همه افراد از دنیا بروند، آخرین فردی که از دنیا می رود، امام خواهد بود. [3] [1]. محمد بن جریر طبری، دلایل الامامه، ص 437.[2]. محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، ج 1، ص 384.[3]. محمد بن یعقوب کلینی، اصول الکافی، ج 1، ص 180.

مراقبت معنوی برای رشد شخصیت افراد و رسیدن به کمال انسانی، امری ضروری و لازم است. اساسا مراقبه و محاسبه نفس چه در امر دین یا در کار دنیا امر مفید و دارای سودی عظیم است. علامه طباطبایی (ره) ذیل آیه «یایها الذین ءامنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله...»[1] می نویسد: «در این آیه" اتقوا الله" اول ناظر به مراقبه و" اتقوا الله" دوم ناظر به محاسبه است؛ یعنی خدای متعال اول مومنین را وادار می‏کند که به یاد خدای سبحان باشند و او را فراموش نکنند، مراقب اعمال خود باشند که چه می‏کنند، صالح آنها کدام و طالحش کدام است؛ چون سعادت زندگی آخرت شان به اعمال شان بستگی دارد و مراقب باشند که جز اعمال صالح انجام ندهند و صالح را هم خالص برای رضای خدا به جای آورند و این مراقبت را استمرار دهند. همچنین همواره از نفس خود حساب بکشند و هر عمل نیکی که در کرده‏های خود یافتند، خدا را شکر گذارند و هر عمل زشتی دیدند، خود را توبیخ نموده، نفس را مورد مواخذه قرار دهند و از خدای تعالی طلب مغفرت کنند».[2]

ازآنجا که ماه مبارک رمضان، ماه بهار و ربیع قرآن و به ویژه شب های قدر، شب نزول دفعی قرآن بر قلب رسول الله (ص) است، یکی از آیات مناسب برای سخنرانی و موعظه در شب های نورانی این ماه مبارک، این آیه است که خداوند می فرماید: «ففروا إلی الله إنی لکم منه نذیر مبین:[1] باری، به درگاه خدا بگریزید که من از جانب او با بیانی روشن شما را می ترسانم». در این آیه شریفه از رجوع و هجرت انسان به سوی خدا، به «فرار» تعبیر شده است که بنا بر بعضی از احتمال ها، اشاره و دلالت به آخرین مرحله از سلوک عارفانه دارد. تحلیل و تفسیر همه جانبه آیه مبارکه و راه یافتن به روح و جان پیام عرفانی، معنوی و اخلاقی آن در صورتی ادراک شدنی است که مراتب و منازل عرفانی که سالک با پیمودن آن به وصال و لقای الهی نهایی واصل می شود، به درستی تفسیر شود؛ از این رو برای فهم صحیح آیه مبارکه به تفسیر و تحلیل منازل سلوک می پردازیم.

دعا در تعالیم قرآن شاهراهی است که بشر با آن روح و جان خویش را به عالم ملکوت متصل می کند و به یکی از فطری ترین ابعاد وجودی خود یعنی حس نیایش و بندگی پاسخ می دهد؛ دعا بهترین وسیله این ارتباط است. اهمیت دعا و نیایش به اندازه ای است که معبود بندگانش را به نیایش از خود فرا می خواند و آنان را به برآوردن خواسته هایشان از سوی خود امیدوار می گرداند؛ نیز عاقبت آنان را که از دعای او روی گردان باشند، جهنمی می داند: «و قال ربکم ادعونی استجب لکم إن الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین؛[1] پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا [دعای] شما را بپذیرم؛ کسانی که از عبادت من تکبر می ورزند، به زودی با ذلت وارد دوزخ می شوند». بهترین دعا آن است که خداوند، روش ارتباط با خود را به آنان بیاموزاند. دعاهایی که از پیامبران الهی در قرآن بیان شده است، بر دعاهای دیگر برتری دارد؛ زیرا دعای انبیا مملو از درس ها و پندهایی است که آموختن آن نقش تعیین کننده ای در دست یابی به کمالات انسانی دارد. در این نوشتار بخشی از درس های آموزنده دعا تبیین می شود.

آبرو به معنای اعتبار، قدر، جاه، شرف، عرض و ناموس است. آبروی کسی را ریختن به معنای وی را مفتضح کردن است. آبروخواه و حافظ آبرو یعنی آن که در حفظ آبرو بکوشد و آن که از زوال اعتبار خویش بهراسد.[1] حقیقت و اساس آبرو، شخصیت، کرامت و ارزشی است که خداوند به انسان بخشیده است؛ چنان که خداوند می فرماید:و لقد کرمنا بنی‏ آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی‏ کثیر ممن خلقنا تفضیلا؛ [2]ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا، [بر مرکب های راهوار] حمل کردیم؛ و از انواع روزی های پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده‏ایم، برتری بخشیدیم.یکی از واژگان قرآنی که مترجمان به آبرو و آبرومند ترجمه کرده اند، «وجیه» است؛ خدای متعال درباره حضرت موسی (ع) می فرماید: «کان عند الله وجیها؛ [3] او نزد خداوند، آبرومند، صاحب شخصیت و گرانقدر بود».

ازآنجاکه انسان موجودی اجتماعی است، باید با دیگران زندگی کند. از سوی دیگر، ایجاد زندگی اجتماعی به معنای واقعی زمانی شکل می گیرد که هم فکری میان افراد جامعه وجود داشته باشد؛ این مهم، به مبانی و اصولی نیاز دارد که افراد جامعه باید به آن پایبند باشند و این مبانی و اصول تضمین کننده همدلی و مودت میان افراد جامعه است. ازآنجاکه دین اسلام کامل است، برای تشکیل جامعه اخلاق مدار، اصول خاصی را در قرآن ارایه کرده است. این نوشتار اصول و مبانی محبت و همدلی میان مومنان از منظر قرآن کریم را تبیین می کند.

قساوت قلب یکی از گناهان قلبی و دردناک ترین بیماری های روحی است که عقوبت هایی را به همراه دارد؛ نتیجه آن نیز گمراهی است: «... فویل للقاسیه قلوبهم من ذکر الله اولیک فی‏ ضلال مبین؛ [1] وای بر آنان که قلب هایی سخت در برابر ذکر خدا دارند، آنها در گمراهی آشکاری هستند». قساوت قلب و مشتقات آن در شش آیه استفاده شده است. [2] بی تردید اگر قساوت قلب درمان نشود، منشا بسیاری از جنایات و کارهای خلاف اخلاق می شود؛ جنایاتی که امروزه در نقاط مختلف جهان از سوی برخی سردمداران زروزور شاهد هستیم، همچنین کشته شدن کودکان و انسان های بی گناه در کشورهای مختلف توسط جنایتکاران جهانی تا حد زیادی ناشی از قساوت قلبی است؛ از این رو در این نوشتار با عوامل و پیامدهای قساوت قلب آشنا می شویم.

هر کشوری برای تامین امنیت و حراست از مرزهای جغرافیایی و هویتی خود ناچار از دفاع و ایستادگی است. کشور ما ایران هم از این اصل ضروری مستثنا نیست؛ از این رو در دوران هشت سال دفاع مقدس رزمندگان غیور و دلاورمان برای مقابله با دشمن متجاوز از سرتاسر کشور به مناطق جنوب و جنوب غربی کشور اعزام می شدند.ماه رمضان بهترین و زیباترین خاطرات را برای رزمندگان در سنگرها به ارمغان آورده بود. برکت دعا در کنار سنگرها، نماز روی زمین خاکی، سحری خوردن کنار آرپی جی و مسلسل، وضو با آب سرد، قنوت در دل شب، گریه بچه های عاشق در رکوع و... همه و همه دست به هم داده بود تا زیباترین بستر برای یک مهمانی خدایی مهیا شود. اینکه خدا در مهمانی اش متاع وجودت را خریدنی ببیند و با زبان روزه و سبکبال تر از هر زمان دیگری لباس شهادت بر تنت بپوشاند و خودش میزبان افطارت باشد، چیزی جز ترجمان آیه «نور علی نور» نیست.آتش توپ و تانک و گرمای سوزان تابستان جنوب، شرایط سختی را برای رزمندگان در ماه مبارک رمضان رقم می زد. ساعت ها تشنگی و گرسنگی کار بسیار سختی بود که رزمندگان در پرتو معنویت و بندگی خالصانه در این ماه، آن را با اشتیاق به جان می خریدند.

از دعاهای ماه مبارک رمضان که سفارش شده است در تعقیبات نمازهای یومیه خوانده شود، دعایی است که با فراز «اللهم ادخل‏ علی‏ اهل‏ القبور السرور» آغاز می‎شود. [1] برخلاف بسیاری از ادعیه، واژگان این دعا چنان آشناست که فارسی زبانان معنای بیشتر فرازهای آن را متوجه می‎شوند. فرازهای این دعا رفع گرفتاری‎ها و برآورده شدن حوایج خواننده یا آشنایان وی از مسلمانان را دربر می‎گیرد؛ بر همین اساس با جان و دل خوانندگان لمس می شود. بیشتر افراد حین قرایت به معنای تحت الفظی توجه می‎کنند؛ اما به نظر می‎رسد مبلغان می‎توانند برخی از فرازهای این دعا را افزون بر معنای ظاهری، حمل بر معانی دیگر کنند و از این طریق بسیاری از آموزه ‎ها را به مخاطبین خود تعلیم دهند.در نوشتار پیش‎رو برخی از فرازهای این دعا مورد توجه قرار گرفته است و معانی دیگری افزون بر آنچه متبادر به ذهن است، بیان می‎‏شود.

ازآنجا که انسان موجودی ممکن الخطاست، زندگی او سرشار از خطاهایی است که از وی سر می زند. در این راستا بررسی حقیقت «عفو»، امر مهمی است که باید ابعاد آن به دقت بررسی شود. در تعالیم دینی به مسیله عفو و گذشت توجه خاصی شده است. «عفو» به معنای گذشت از تقصیر و اشتباه دیگران، نرمی در برخورد و سخت گیری نکردن در برابر خطای دیگران، از صفات پسندیده ای است که در آیات و روایات ستایش شده است. شخص می تواند با به کاربردن این صفت در زندگی خود، از ثمره های دنیوی و اخروی آن بهره مند شود. نوشتار حاضر به بررسی عفو و آثار اخروی آن از دیدگاه آیات و روایات پرداخته است.

در یکی از فرازهای پایانی دعای «ابوحمزه ثمالی»، از سیزده آسیب اخلاقی به خداوند پناه می بریم: «اللهم إنی اعوذ بک‏ من‏ الکسل‏ و الفشل و الهم و الجبن و البخل و الغفله و القسوه و الذله و المسکنه و الفقر و الفاقه و کل بلیه و الفواحش‏ ما ظهر منها و ما بطن؛ خدایا، پناه می‏برم به تو از تنبلی و سستی و...».[1] «کسل» به معنای تنبلی و سنگینی و «فشل» به معنای ضعف ناشی از ترس است که می توان آنها را مرادف با هم دانست.[2] مطالب این نوشتار اختصاص به همین موضوع دارد و در سه محور سامان یافته است: پیامدها، انواع، راه های رهایی.

امروزه «آرامش» از گمشده های اصلی انسان به شمار می رود؛ زیرا سبک زندگی مدرن، بشر را با انواع اضطراب‏ها و نگرانی‏ها روبرو کرده است. امروزه بشر گاهی برای رسیدن به آرامش، به عوامل کاذبی همچون انواع مواد مخدر پناه می‏برد یا خود را به سرگرمی های کاذب و بازی های رایانه ای و گوشی های هوشمند مشغول می کند؛ درحالی که آرامش واقعی تنها در پناه خدا و ذکر او به دست می آید؛ بنابراین انسان مومن برای رهایی از اضطراب، ترس، دلشوره و اندوه، باید عوامل واقعی آرامش را شناسایی کند و به اسبابی تمسک جوید که می توانند نجات بخش باشند و زمینه های ناآرامی و اضطراب را از او دور کنند.

ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، ماه انس با قرآن، ماه بهار قرآن، و ماه گسترده شدن سفره شناخت و بهره برداری فکری و معنوی از قرآن است؛ ماهی که قلب پیامبر اکرم (ص) در آن همه قرآن را از فرشته وحی دریافت کرد و قرآن از نزد پروردگار عالم بر قلب نورانی خاتم پیامبران منعکس شد؛ ماهی که مسلمان ها با روزه گرفتن و راز و نیاز، با زمینه سازی و آمادگی روحی و معنوی به استقبال بهره مندی از قرآن می روند و می خواهند در پرتو آثار پربرکت اعمال خالصانه در این ماه توبه و تطهیر، رابطه خود را با قرآن نزدیک تر کنند و تصمیم بگیرند رابطه خویش با خداوند را همواره استوارتر و محکم تر نمایند. قرآن همانند روح ماه رمضان است که در کالبد آن تجلی کرده است و جایگاه آن را چندبرابر نموده است. به فرموده امیرمومنان علی (ع) قرآن بهار قلب هاست: «و تفقهوا فیه فانه ربیع القلوب»[1] و امام باقر (ع) فرمود: «بهار قرآن، ماه رمضان است»[2] و امام صادق (ع) شب قدر را قلب ماه رمضان می داند: «قلب شهر رمضان لیله القدر»؛ [3] بنابراین شایسته است با بهره گیری از فرصت طلایی ماه مبارک رمضان برکات انس با قرآن را در زندگی خود سرازیر نماییم.

قرآن کریم برای تاکید بر اهتمام به نماز، از تعبیر «اقامه» [1] (برپاداشتن) و «محافظت» [2] استفاده کرده است. منظور از برپاداشتن نماز، به جا آوردن آن به طور کامل و با تمام حدود و شرایط، [3] از جمله مراقبت بر وقت نماز و قضانشدن آن است. [4] نماز تنها واجبی است که مکلف در هیچ شرایطی مجاز به ترک آن نیست: «إن الصلاه کانت علی المومنین کتابا موقوتا: [5] زیرا نماز بر مومنان واجبی همیشگی و تبدیل‏ناپذیر است». اگر نماز کسی قضا شد، هیچ چیزی جای آن را پر نمی کند. [6] نماز اولین واجبی است که در قیامت حسابرسی می شود و قبولی اعمال دیگر، مشروط به قبولی آن است.[7] پیامبر اکرم (ص) فرمود: «لیس‏ منی‏ من‏ استخف بصلاته:‏ [8] از من نیست کسی که نمازش را سبک بشمارد». اگر کسی غفلت، سبب قضاشدن نمازش شود، مصداق کسی است که نماز خود را سبک دانسته است.

ایمان به خدا و امید به فضل و هدایت او، همواره موجب مجاهدت، شجاعت، نوآوری، خلاقیت، نبرد جانانه و درنهایت پیروزی جبهه حق خواهد شد: «و لا تیاسوا من روح الله إنه لا ییاس من روح الله إلا القوم الکافرون؛ [1] و از رحمت خدا مایوس نشوید که تنها گروه کافران از رحمت خدا مایوس می‏شوند». هرچه نور ایمان در قلب ها افزایش یابد، امید نیز پرفروغ تر و تابنده تر خواهد شد. یکی از بهترین و مهم ترین راه های تقویت ایمان و امید، مجاهدت فی سبیل الله است. انسان هایی که جهادی کار می کنند، نه تنها ایمان و امیدشان تقویت می شود، بلکه جامعه را نیز به سوی ایمان و امید سوق می دهند: «جاهدوا باموالهم وانفسهم واولیک لهم الخیرات واولیک هم المفلحون؛ [2] با اموال و جان هایشان جهاد کردند و همه نیکی ها برای آنهاست و آنها همان رستگاران اند».خداوند متعال می فرماید: «و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و إن الله لمع المحسنین؛[3] و آنها که در راه ما [با خلوص نیت] جهاد کنند، قطعا به راه‏های خود هدایت شان خواهیم کرد و خداوند با نیکوکاران است». مراد از جهاد و مجاهدت، تلاش فراوان، همه جانبه و فی سبیل الله در برابر دشمنی دشمنان است. در جهاد همیشه تقابل با دشمن وجود دارد. دشمنان اسلام با پیروزی انقلاب اسلامی ایران از همان ابتدا کوشیدند با راه اندازی جنگ های گوناگون نظام اسلامی ما را اگر بتوانند به نابودی و در غیر این صورت با مشکل روبرو کنند؛ اما مجاهدت انسان های مومن و امیدوار همه نقشه ها و تلاش های آنان را ناکام گذاشت.  

خداوند متعال انسان را آفرید و با امتیازاتی که به او بخشید، او را اشرف مخلوقات قرار داد. از امتیازات انسان، وجود اختیار است که به وی امکان انتخاب خیر یا شر را فراهم می کند و خداوند به بشر امکانات لازم اعمال اختیارش را چه خیر باشد یا شر، مومن باشد یا کافر در قالب نعمت های دنیایی عطا می کند. خداوند برای مومنین نعمت های ویژه ای را مقرر فرموده است که در دنیا از آنها بهره مند می شوند و زمینه بهره مندی از نعمت های جاودان آخرت را برایش فراهم می سازند. وحدت و امنیت از جمله نعمت های الهی است که تاثیر آنها در حیات اجتماعی و دستیابی انسان ها به هدف های اجتماعی بسیار بزرگ دانسته می شود. در این نوشتار به وحدت و امنیت در جایگاه نعمت های بزرگ الهی پرداخته شده است.

مفهوم حق در قرآن کریم پرشمار و در حوزه های معنایی گوناگون به کار رفته است. این واژه و مشتقات آن بیشتر از 287 مرتبه در قرآن بیان شده است. در برابر این مفهوم، واژه باطل با مشتقات آن 36 مرتبه در قرآن کریم آمده است که از معانی مختلف آن پرده برمی دارند. بر اساس بیان آیات قرآن کریم، مصداق کامل و منشا اصلی حق، خداوند است که در همه فرایندهای جهان هستی اثرگذار است و هرچه غیر از او خوانده شود، مصداق باطل است: «ذلک بان الله هو الحق وان ما یدعون من دونه هو الباطل وان الله هو العلی الکبیر؛ [1] این بدان سبب است که خدا حق است و آنچه جز او به خدایی می خوانند، باطل است و او بلندمرتبه و بزرگ است».

قرآن کریم مجموعه‎ ای از تعالیم و دستورات الهی است که عمل به آن، رستگاری جامعه و نابودی قوانین ارباب زر و زور را درپی خواهد داشت؛ به همین دلیل از ابتدای بعثت، دشمنان به دنبال تخریب چهره رسول معظم (ص) و مقابله با قرآن برآمدند.  گاهی آورنده قرآن را ساحر [1] و مجنون [2] خطاب کردند و گاهی نیز آیات قرآن را اسطوره‎ های پیشینیان نامیدند. خداوند می‏فرماید: «إذا تتلی‏ علیه آیاتنا قال اساطیر الاولین؛ [3] هنگامی که آیات ما بر او تلاوت شود، گوید اسطوره های پیشینیان است». گاهی نیز به دنبال مشابه سازی برآمدند تا به خیال خود به تحدی قرآن پاسخ داده باشند. [4] اما هرچه بیشتر عزم خود را جزم کردند، کمتر موفقیت نصیب شان شد؛ زیرا خدای متعال می‎فرماید: «یریدون لیطفیوا نور الله بافواههم والله متم نوره ولو کره الکافرون؛ [5] می خواهند نور خدا را با دهان هایشان خاموش کنند؛ در حالی که خدا کامل کننده نور خود است، گرچه کافران خوش نداشته باشند». نیز خداوند می‎فرماید: «إنا نحن نزلنا الذکر وإنا له لحافظون؛ [6] البته ما قرآن را بر تو نازل کردیم و ما هم آن را به تحقیق محفوظ خواهیم داشت».

پوشاندن بدن و پرهیز از برهنگی، یکی از گرایش های فطری است که پروردگار آن را در وجود انسان قرار داده است؛ به گونه ای که آدمی به ذاته میل به برهنگی ندارد. اولین نشانه های شروع بی حجابی در ایران، هم زمان با آشنایی با فرهنگ غرب و شروع غرب زدگی در دوره قاجار رخ داد و بعد از آن رضاخان، طرح بی حجابی را در جایگاه راهکار غربی سازی ایران به اجرا گذاشت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، پایبندی به حجاب یکی از اصول اسلامی در ایران قرار داده شد. برخی با طرح شبهه هایی ناظر به حکومت مانند نقض حریم خصوصی، فردی بودن و اجباری نبودن حجاب، در امتداد برنامه فرهنگی غرب حرکت می کنند. تلاش برای کاستن جایگاه مسیله حجاب به یک امر شخصی که بیرون از قلمروی احکام دین است، با هدف رواج بی حیایی و نفی نقش سازنده زن مسلمان در جامعه رخ می دهد. آنان با طرح این ادعا که گزارش تاریخی از برخورد با پدیده بدحجابی در حکومت نبوی و علوی در دست نیست، مدعی اند حکومت نمی تواند قوانینی را در برابر بی حجابی اعمال نماید. این نوشتار در پی آن است تا با نگاهی تاریخی به روش های مواجهه دولت نبوی و علوی با بی حجابی بپردازد و به طور کاربردی شیوه های دولت های پیامبر (ع) و حضرت علی (ع) در این باره را بررسی کند.

بدحجاب فقط کسی نیست که حد واجب حجاب شرعی را رعایت نمی کند؛ ممکن است کسی با وجود رعایت کامل حجاب، وضع ظاهرش، نوع رفتارش با مردان، نوع سخن گفتن و راه رفتنش، حتی نوع نگاهش به افراد و اطرافش و در یک کلام، نوع «رفتار ارتباطی» او در اجتماع به گونه ای باشد که «زبان دار» [1] باشد؛ یعنی با زبان بی زبانی توجه نامحرمان را به خود جلب کند. گفتنی است ویژگی خودنمایی و به تعبیری زبان داربودن رفتار و پوشش، ربطی به آگاهی و قصد فاعل رفتار یا پوشش ندارد و ممکن است کاملا ناآگاهانه و غیرعمدی باشد.برای پیشگیری از بدحجابی، روش های متعددی وجود دارد که بیان آن هم برای افراد بدحجاب لازم است و هم برای آنان که ترس از بدحجاب شدنشان وجود دارد. در پیشگیری از معضل بدحجابی، برخی وظایف بر عهده دولت و حاکمیت و برخی بر عهده افراد جامعه است. در این نوشتار با روش تحلیلی - توصیفی، به بررسیروش های پیشگیری از بدحجابی در عرصه های فردی، خانوادگی و اجتماعی پرداخته می شود.

یکی از موضوعات بایسته، بررسی بیان آسیب های خانوادگی و اجتماعی مصرف مشروبات الکی است؛ زیرا این آسیب نظام خانواده و جامعه را تهدید می کند. متاسفانه در سال های اخیر بر اثر تبلیغات رسانه های غربی و تغییر سبک زندگی مردم، مصرف مشروبات الکلی رشد فزاینده ای داشته است. با توجه به اهمیت موضوع، در این نوشتار آسیب های مصرف مشروبات الکلی در «خانواده»، «جامعه» و راهکارهای پیشگیری و درمان این ناهنجاری اجتماعی بررسی شده است.

کشور فلسطین به دلایل مختلفی از جمله وجود مسجد الاقصی (نخستین قبله مسلمانان) در آن، موقعیت ویژه ای نزد مسلمانان دارد. از این سرزمین مقدس در قرآن با عناوینی چون «ارض مقدسه» [1] و «ارض مبارکه» [2] یاد شده است. فلسطین محل دفن بسیاری از انبیا و اولیای الهی است؛ برای نمونه حضرت ابراهیم (ع) در شهر الخلیل، حضرت مریم (س) در شهر ناصره و حضرت یحیی (ع) در شهر سامره مدفون هستند. بیت المقدس پایتخت فلسطین نیز محل ظهور ادیان یهودیت و مسیحیت بوده است. مقبره حضرت داوود نبی (ع)، مقام حضرت موسی (ع)، مسجدالاقصی و مسجد صخره در این شهر قرار دارند. رژیم صهیونیستی با اشغال و انجام جنایت های فجیع و هولناک، سیاه ترین صفحات تاریخ را در این سرزمین رقم زد؛ اما با وجود این جنایت ها، نتوانسته است به مقصد نهایی خود برسد و همواره با مقاومت رهبران روحانی مسلمان - که الهام بخش حرکت های مردم فلسطین بوده اند روبرو شده است. در این میان، نقش مراجع و دانشمندان برجسته شیعه از اهمیت ویژه ایی برخوردار است. این نوشتار در دو بخش به دلایل و اقدام های عملی عالمان شیعه در حمایت از فلسطین می پردازد.  

قرآن که آینه وحی الهی و مرجعی جاودانه برای بشر است، یکی از بهترین ترسیم کنندکان و گزارشگران معرفی چهره های افراد، گروه ها و تاریخ گذشتگان است و زمینه های کلیدی سقوط و صعود آنان را به طور جامع، کوتاه و رسا بیان کرده است. یکی از مباحث مورد اهتمام قرآن در بیان تاریخ گذشتگان و عملکرد آنان، یهود است که مرتب از سوی خداوند به مسلمانان تذکر داده می‏شود تا از ویژگی ها، سرگذشت ها و واکنش های آنان در برابر آیات، دعوت پیامبران الهی به ویژه در برخورد با پیامبر اسلام (ص) و مسلمان صدر اسلام، شناخت دقیقی پیدا کنند و هوشیاری لازم را در رفتار با آنان اتخاذ نمایند. در این نوشتار افزون بر بیان ویژگی های یهود از دیدگاه قرآن و روایات، اشاره تطبیقی به احوال و رفتارهای فعلی آنان همراه با بررسی و تحلیل اجمالی انجام شده است.

امروزه بعد از تحولات جنگ جهانی دوم، شاهد قطب بندی های سیاسی و دخالت های سیاسی در حوزه بین الملل هستیم؛ همچنین در بررسی میدانی افزون بر تقسیم بندی سنتی قدرت ها به جهان دوقطبی و تک قطبی، شاهد تولد قدرت های نوظهور هستیم که مسایل و مفهوم های جدیدی مانند مقاومت، مکتب مقاومت و جبهه مقاومت را در ادبیات سیاسی جهان مطرح کرده است. دگرگونی ها و تحولات منطقه ای و فرامنطقه ای، گفتمان آزادی فلسطین را میان ملت های آزاده و برخی از دولت ها برجسته کرده است و در سال های اخیر شکست های رژیم صهیونیستی در جنگ 33 روزه لبنان از جبهه حزب الله لبنان، شکست از جبهه مقاومت فلسطین حماس در جنگ 22 روزه و شکست در عملیات طوفان الاقصی افسانه شکست ناپذیری رژیم صهیونیستی را باطل کرد.جبهه مقاومت فلسطین با توجه به هویت الهی و غنای فرهنگی و میراث عظیم شعایر اسلامی مانند بیت المقدس، توانسته است در تقابل با نظام استکبار جهانی به ویژه آمریکا و صهیونیسم مقتدرانه و مظلومانه دفاع نماید و از حرم و حریم ارزش ها پاسداری کند؛ این اقتدار ریشه در خداشناسی و انسان شناسی توحیدی دارد و در حوزه فرهنگی بر مولفه هایی استوار است که نوشتار حاضر مولفه های فرهنگی اقتدار جبهه «مقاومت غزه» را تبیین می نماید. تبیین نظام یافته و ساختار مند «مولفه های فرهنگی اقتدار» و «جبهه مقاومت غزه»، به بیان چند مطلب مقدماتی نیاز دارد که نخست به آنها اشاره می شود، سپس به مولفه های فرهنگی اقتدار جبهه مقاومت غزه پرداخته می شود.