فصلنامه امنیت پژوهی
پیاپی 74 (تابستان 1400)

توجه به درس آموخته ها نه تنها برای استفاده از استانداردهای فنی و توسعه  تجارب مفید است بلکه  در سطوح راهبردی و در چرخه سیاست گذاری نیز مدنظر تصمیم سازان می باشد.  این درس آموخته ها در حوزه های مختلف از جمله سیستم ها و فناوری های امنیت ساز برای انتقال داده ها نیز مورد توجه هستند که در این میان زنجیره بلوکی به عنوان  یکی از پدیده های نوظهوری است که در دهه گذشته زیرساخت های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فناورانه کشورهای مختلف را تحت تاثیر  قرار داده است.  در مقاله حاضر  ضمن مطالعه و مقایسه رهیافت ها، راهبردها و خط مشی های ملی کشورهایی نظیر کره جنوبی، هلند، استرالیا، هند و... در زمینه توسعه و بهره برداری از  زنجیره بلوکی نسبت به شناسایی گزینه های راهبردی و ارایه چارچوب مفهومی اقدامات کلان  تحلیل و در قالب چارچوب مفهومی نتیجه گیری شده است. علاوه براین، چنین پژوهشی امکان شناسایی رفتار موثر و کارا با پدیده های نوظهور را فراهم می آورد. در این راستا، شناسایی و مطالعه نظام مند اسناد راهبردی کشورها با بهره گیریاز روش تحلیل محتوی کیفی متعارف انجام شده است. به منظور ارزیابی و پایایی کدگذاری محتوا، با محاسبه ضریب توافق کاپای کوهن معادل 0.64 به دست آمد. براساس نتایج تحقیق، شبکه سازی، تصمیم سازی، تسهیل گری و توانمندسازی به عنوان مهمترین درس آموخته ها و محورهای چارچوب مفهومی اقدامات کلان پیشنهادی جهت تدوین راهبردهای ملی در زمینه توسعه و بهره برداری از فناوری زنجیره بلوکی شناسایی شدند.

پس از فروپاشی نظام دوقطبی و تجزیه شوروی و تحول در ساختار ژیوپلیتیکی منطقه خزر به علت کشمکش های سیاسی و منازعات حقوقی بی امان، این دریا تحت تاثیر چالش های جدید و دامنه دار زیست محیطی قرار گرفته است؛ بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی تهدیدات زیست محیطی دریاچه خزر و تاثیر آن بر امنیت پایدار جمهوری اسلامی ایران است که در این راستا دو فرضیه مطرح شده است؛ نخست، آلودگی ها و استخراج انرژی، مهم ترین تهدیدات زیست محیطی موثر بر امنیت پایدار ایران در حوزه دریاچه خزر محسوب می شود؛ دوم، به نظر می رسد، بیش ترین تهدیدات زیست محیطی موثر بر امنیت ایران از جانب کشور روسیه و آذربایجان باشد. روش تحقیق با توجه به هدف آن از نوع تحقیقات کاربردی-توسعه ای بوده و با توجه به روش انجام کار، توصیفی-تحلیلی است. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و پیمایشی بوده و از روش دلفی استفاده گردید. حجم نمونه نیز با توجه به تخصصی بودن پیمایش، 20 نفر از کارشناسان موضوع مورد مطالعه است. برای تعیین نمونه ها، از نمونه گیری هدفمند بهره گرفته شد و برای تحلیل داده ها، از فرایند تحلیل شبکه ای[1] استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که در بین خوشه های چهارگانه مورد تحلیل، وزن معیار آلودگی، «0.467» به دست آمده و اهمیت سایر معیارها به ترتیب برای «استخراج انرژی»، «حمل ونقل دریایی» و «توسعه ساحلی (شهرنشینی، گسترش افقی شهری، شهرک سازی ها)»؛ «0.278»، «0.160» و «0.095» برآورد شد که نشانگر قرار گرفتن بحث آلودگی و استخراج انرژی در مرکز تهدیدات زیست محیطی دریاچه خزر است. درزمینه حجم تهدیدات زیست محیطی کشورها و تاثیرپذیری امنیت پایدار ایران از آن می توان گفت که روسیه با ضریب «0.350»، جمهوری اسلامی ایران «0.232»، جمهوری آذربایجان «0.191»، قزاقستان «0.174» و ترکمنستان «0.053» در رتبه و جایگاه اول تا آخر قرار دارند، درنتیجه با تایید فرضیه دوم پژوهش، روسیه و آذربایجان بیشترین تاثیر منفی را بر امنیت پایدار ایران خواهد داشت.

منطقه منا بیشترین میزان حوادث تارشگری را طی نیم قرن گذشته در قیاس با سایر مناطق جهان، تجربه کرده و بر این اساس، ریشه یابی حوادث تارشگری در این منطقه اهمیت ویژه ای دارد. در این تحقیق با استفاده از اطلاعات مربوط به 15 کشور منطقه مناطی سال های 2018- 1970 و با استفاده از روش داده های پانل، عوامل موثر بر وقوع حوادث تارشگری در این منطقه شناسایی و معنی داری آن ها ازنظر آماری بررسی شدند. مدل رگرسیونی این مطالعه شامل متغیرهای بی ثباتی اقتصادی و درآمد سرانه (به عنوان متغیرهای اقتصادی)، اندازه جمعیت و آموزش (به عنوان متغیرهای جمعیتی و اجتماعی) و سرکوب سیاسی و بی ثباتی سیاسی (به عنوان متغیرهای سیاسی) است. مهم ترین نتایج این مطالعه با استفاده از برآوردگر اثرات ثابت (FE) در داده های پانل، عبارتند از: الف. درآمد سرانه و سرکوب سیاسی، اثر غیرخطی و به شکل U معکوس بر وقوع حوادث تارشگری داشته اند که نشان می دهد در منطقه منا، وقوع حوادث تارشگری (سرکوب سیاسی)   در کشورهای با درآمد سرانه متوسط، نسبت به کشورهای با درآمد سرانه، پایین و بالا، بیشتر است. ب. جمعیت و تحصیلات، اثر مثبت و معناداری بر وقوع حوادث تارشگری داشته اند؛ به این معنا که وقوع حوادث تارشگری در کشورهای پرجمعیت و کشورهای برخوردار از سطح آموزش بالا، در این منطقه بیشتر است. ج. بی ثباتی سیاسی و بی ثباتی اقتصادی، اثر مثبت و معناداری بر وقوع حوادث تارشگری داشته اند  که نشان می دهد هر چه منطقه منا از ثبات سیاسی و اقتصادی بیشتری برخوردار باشد، حوادث تارشگری کمتری در آن به وقوع می پیوندد.

سیاست‌گذاری رسانه‌ای عبارت از راهبردهای کلی و کلان است که بر هدایت کلان رسانه‌ها در دستیابی به اهداف مشخص یک نظام حاکم است. با توجه به نقش قدرتمند رسانه‌ها در جوامع امروزی در شکل‌دهی به افکار عمومی، تدوین سیاست‌های بلندمدت به‌منظور راهبری حوزه رسانه در سطح کلان امری اجتناب‌ناپذیر است. سیاست‌گذاری موفق در این حوزه، به بسترسازی و داشتن چارچوبی مشخص و مناسب وابسته است؛ ازاین‌رو، هدف از انجام این پژوهش، طراحی چارچوب و ظرف مشخصی به‌عنوان بستر لازم برای سیاست‌گذاری رسانه‌ای در برابر جنگ نرم دشمن است. سوال اصلی پژوهش عبارت است از: دستگاه رسانه‌ای جمهوری اسلامی در برابر جبهه رسانه‌ای غرب، در چه قالب و چارچوبی باید به مقابله برخیزد و اساسا آیا می‌توان چارچوبی مشخص برای آن تدوین نمود؟ روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، نظریه داده‌بنیاد است و جمع‌آوری داده‌ها نیز از طریق انجام 12 مصاحبه عمیق با متخصصان حوزه رسانه و همچنین فرماندهان نیروهای مسلح جمهوری اسلامی صورت گرفته است. نمونه‌گیری به روش گلوله برفی انجام‌شده و نتایج حاصل از مصاحبه‌ها پس از مرحله کدگذاری در قالب مدل مفهومی چارچوب سیاست‌های رسانه‌ای ج.ا.ا در مقابله با جنگ نرم شکل گرفت. بر اساس یافته‌ها، چارچوب سیاست‌های رسانه‌ای در دو حوزه کلان و خرد قابل‌تعریف است.

این پژوهش با هدف آینده نگاری راهبردی هم گرایی قومیتی در ایران 1420 صورت پذیرفت تا عوامل تاثیرگذار بر آینده وضعیت هم گرایی یا واگرایی قومیت ها و همچنین سناریوهای فراروی امنیت اجتماعی در ایران معین گردد. در این پژوهش از روش سناریونویسی با رویکرد GBN استفاده شده است. ابتدا با مرور ادبیات و تاریخچه مطالعات مشابه، به شیوه کتابخانه ای، 38 عامل موثر بر هم گرایی قومیتی در ایران شناسایی شدند. سپس، مبتنی بر آرای خبرگان، 13 پیشران اصلی موثر بر قلمرو موضوعی تحقیق انتخاب شدند و به کمک تکنیک تحلیل اثر متقابل، دو پیشران «تقویت هویت ملی» و «همراه سازی نخبگان قومی» که بر روی نمودار اکسل دارای بیشترین اثرگذاری و اثرپذیری هستند، به عنوان پیشران های کلیدی شناخته شدند و برای تدوین سناریوها مبنای منطق دهی قرار گرفتند. نهایتا، چهار سناریو با عناوین «خانه امن» حاصل تجمیع دو نبود قطعیت تقویت هویت ملی و همراه سازی نخبگان قومی در کشور، «خانه بی فرزند» حاصل تجمیع دو نبود قطعیت تقویت هویت ملی و کنار گذاشتن نخبگان قومی در کشور، «خانه پوشالی» حاصل تجمیع دو نبود قطعیت افزایش همراه سازی نخبگان قومی و تضعیف هویت ملی در کشور، «خانه ویران» حاصل تجمیع دو نبود قطعیت کنار گذاشتن نخبگان قومی و تضعیف هویت ملی در کشور تدوین شدند و پیشنهاد هایی برای رویارویی با سناریوهای یادشده ارایه گردید.

یکی از اصلی ترین ماموریت های رسانه های اجتماعی، جهت دهی به ذهن و رفتار جوامع و افراد است. رسانه ای که نتواند بر افکار یا رفتار مخاطبان تاثیر گذارد، رسانه ای زنده نیست. شبکه های اجتماعی به عنوان یک رسانه اجتماعی، شکل نوینی از این رسانه ها هستند که در یک دهه اخیر، فضای رسانه ای را متحول کرده اند. جریان سازی یکی از مهم ترین اهداف شبکه های اجتماعی است که از طریق آن، بر اذهان و رفتار جوامع اثر گذاشته و آن ها را در راستای مقاصد خویش هدایت و جهت دهی می نمایند. این مقاله در پی آن است که کارکرد شبکه های اجتماعی در جریان سازی بر بستر فضای مجازی را با رویکرد توصیفی- تحلیلی و گردآوری ترکیبی داده ها با استفاده از ابزار فیش و مصاحبه، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. در همین راستا ابتدا به مفهوم جریان سازی و مراحل آن اشاره می گردد و در ادامه به فنون اصلی جریان سازی و چگونگی به کارگیری شبکه های اجتماعی برای اجرای این فن ها پرداخته خواهد شد. درنهایت ضمن اشاره به نظریه های مرتبط با شبکه های اجتماعی و جمع بندی کلی آن ها، رویکردهای اصلی مواجه با جریان شبکه های اجتماعی و همین طور رویکرد مناسب در این خصوص مطرح می گردد.