نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 41 (اردیبهشت 1401)

هنرمندان به دلیل نگاه متمایز به محیط پیرامون خود و ریشه های زندگی آدمی، آثاری هدفمند نسبت به احوال انسان از خود به یادگار می گذراندکه موجب اهمیت حضورشان در جامعه است. کاریکاتور شاخه ای از هنرهای تجسمی، بستر مناسبی برای بیان اندیشه های هنرمند، در قالب طنز است. این پژوهش، با هدف مطالعه آثار اردشیر محصص با توجه به مفاهیم هرمنوتیک مدرن گادامر با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته و گردآوری اطلاعات آن با استفاده از منابع کتابخانه ای است، و به این پرسش پاسخ داده است که، نحوه خلق آثار کاریکاتور اردشیر محصص در دوران معاصر تا چه اندازه با نظریه هرمنوتیک گادامر هماهنگی دارد؟ اردشیر محصص نقاش و کاریکاتوریست معاصر ایرانی که از پیشگامان هنر نوگرا بود، با گذر به افق معنایی روزگار کهن کاریکاتور، به مکالمه با آن پرداخته و آن را با افق معنایی روزگار خویش که عصر جدال بین سنت و تجدد است، پیوند داد و شروع به خلق آثاری نموده که رنگ بویی نو داشت است. گادامر معتقد است، مفسر در این میان، پیش داوریهایی که متناسب با دوره خودش است را در تفسیر دخالت میدهد و همچنین بافت و زمینه اجتماعی و فرهنگی نیز در خلق اثر موثر است که این مهم، در کاریکاتور معاصر در تلفیقی که بین عناصر سنتی و غربی صورت گرفته، قابل مشاهده است.

در میان سبکهای مختلف هنری، طراحان ایده ساختارشکنی با تاکید بر روش های مفهومی و تغییر شکل یافته متاثر از مکتب فلسفی و پست مدرن ژاک دریدا فیلسوف ومنتقد ادبی دهه 1960 ،با تحلیلی انتقادی نسبت به نگرشهای قطعیت گرای مدرنیسم و اصول زیبایی شناسی دست به اجرای آثار هنری خود زدند. در دنیای مد نیز طراحان ساختارشکن در مجموعه آثارشان با برشها و ترکیب بندیهای نامتقارن در انواع پارچه ها، به کارگیری مواد نامتجانس و تغییر کاربردی و ماهیتی اشیا به فرم لباس، یا اجراهای مفهومی مد، اصول رایج در طراحی لباس را به چالش کشانده اند. ساختارشکنی ابتدا در دهه 1980 توسط طراحان مد آوانگارد ژاپنی از جمله یوجی یاماموتو در پاریس دنیای غرب را به چالش کشاند و در انتهای این دهه الهام بخش طراح مطرح ساختارشکن دهه 1990 یعنی مارتین مارجال شد. مهمترین پرسش این پژوهش آن است که تفاوتهای میان شاخصه های طراحی لباس یاماموتو و مارجال چیست؟ در پاسخ، این مقاله به شیوه مطالعه کتابخانه ای و ماهیت توصیفی تحلیلی، و روش های نمونه گیری آثار به شکل احتمالی و طبقه بندی شده انجام گرفته است. بدین ترتیب، شش اثر از هر طراح با تکنیکهای ساختارشکنی مورد نظر دو به دو طبقه بندی شده و شباهتها و تفاوتهای میان آنها به شکل جداولی اجرا شده است. در نتیجه مقایسه آثار منتخب این دو طراح مد مشخص شد ویژگیهای آثار یاماموتو اغلب به شکلهای لایه لایه، سایز آزاد، فرمهای حجمی، ارجاع تاریخی در مد احیایی و کارکردگرایی دیده میشود. درحالیکه، در آثار مارجال فرمهای راسته یا تنخور، بریکلاژ، بازیافت و کمتر کاربردی بودن رویت میشود.

دیوارنگاری یکی از شیوه های متداول تزیینات معماری در بناهای دوره زندیه است که موید مفاهیم روایتگری این دوره می باشد . نقاشی های دیواری از جمله آثار مهمی هستند که در هنر دوره اسلامی میتوان مورد مطالعه و بررسی قرار داد. مقاله حاضر میکوشد تا با شیوه توصیفی-تحلیلی و برمبنای مشاهدات و مستندنگاریهای میدانی و مطالعات کتابخانه ای به بررسی دیوارنگاره های دوره زندیه در شیراز و مطابقت آنها با کاربردشان در بنا و مضمون روایی نقوش بپردازد. در پژوهش حاضر آثار اصیل دیوارنگاری در بناهای ارگ کریمخان، عمارت کلاه فرنگی، عمارت باغ جهان نما، هفت تنان و عمارت دیوانخانه مستندنگاری گردیده سپس به طبقهبندی و تحلیل و بررسی آنها پرداخته میشود. نتایج تحقیقات انجام شده نشان میدهد نقوش به کار رفته در نقاشی بنا کاربرد اختصاصی ندارد، تنها در بنای هفت تنان چند نمونه نقاشی با مضامین مذهبی و عرفانی همراه با نقش گل و مرغ به تصویر کشیده شده است. این نقوش بیانگر باورها و اعتقادات عارفانه به صورت نماد و رمز است که از ذوق هنری آفرینندگان خود نشات گرفته است.

صنعت سینمای جهان تحت تاثیر شیوع ویروس کوید-11 و شرایط ناشی از آن، علاوه بر تعطیلی سالنهای سینما، با چالش نگهداشتن تماشاچیان خود، آن هم با وجود جایگزینی با دستیابی آسان به نام شبکه نمایش خانگی مواجه شد. جایگزینی که حتی در دوران بعد از این ویروس نیز اجازه نخواهد داد تا سینماها به شرایط قبلی خود بازگردند. در این پژوهش تلاش شده است تا عملکرد صنعت سینما در دوسال اخیر در حوزه های تولید و فروش مورد بررسی قرار گیرد و تغییرات شرایط فرآیند تولید فیلم متاثر از پاندمی کوید-11 مطالعه شود. همچنین میزان رکود صنعت سینما و در مقابل آن عملکرد شبکه های نمایش خانگی و میزان پیشرفت و صعود و جایگاه این دو نسبت به یکدگیر در برابر مخاطب از بررسی های انجام شده ی این پژوهش است. هدف از این پژوهش بررسی روندهایی است که موجب تغییر صنعت سینما در دوران پاندمی کرونا شدند و تلاش بر این است تا در بررسی این تغییرات به طور ویژه نقش پلتفرمهای شبکه نمایش خانگی (ویاودی) به عنوان مهمترین عامل موثر بر سینما در این دوران، مورد توجه قرار گیرد. همچنین میزان فروش و عملکرد گیشه های جهانی و ایران در بازگشایی سالنهای سینما بعد از تعطیلی طولانی مدت مورد بررسی قرار گرفته و تغییرات رفتاری مخاطب عام و همینطور مخاطب تخصصی سینما بعد از تقویت شبکه نمایش خانگی در دوران پاندمی کوید-11 مطالعه شده است. نگاهی به آیندهی صنعت سینما در دوران بعد از کرونا نیز از دیگر اهداف این پژوهش است. آنچنان که از این پژوهش بر میآید، تغییراتی که صنعت سینما در مواجهه با کرونا به آن دچار شده، بخصوص در رویارویی با مخاطب، با این صنعت ماندگار و حتی ادامه دار است. تغییر ساختارهای اساسی در این صنعت اجتناب ناپذیر بوده و در آینده با سینمای پساکرونا با شرایطی متفاوت در مواجه با رقیب جدی خود یعنی شبکه های نمایش خانگی جهت جلب مخاطب مواجه خواهیم بود.

در مکتبهای فلسفی هند دو گروهی کلی »ناستیکا« و »آستیکا« وجود دارد .اولی عقاید و آرایی است که سندیت ودا ها را نمی پذیرد و دومی حقایق منزل وداها را قبول دارد و از شریعت برهمنی پیروی میکند. این دو گروه، با شش زیر مجموعه اصلی سازماندهی شده اند که عبارت است از: مکتب چاروکا، جین، ویشه شیکا، سانک هیا، نیایه و یوگا. معیار گزینش این مکاتب به گونه ای صورت گرفته است که باور این مکاتب از منظر خداباوری و چگونگی خلقت جهان مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. به طور کلی بخش عمده بنیان این مکاتب، بر پیدایش خود به خودی جهان، قانون کارما، تناسخ، اعتقاد به پراکرتی یا ماده ی نخستین سرمدی و مراقبه، همگی با هدف مشترک نیل به نجات و رهایی بشر می باشد. در تحقیق پیش رو با توصیف و تحلیل و تبیین عقاید این شش مکتب، از یک سو زمینه فهم آموزه های فلسفی و دینی هند فراهم آمده است و از سوی دیگر به تفاوت ها وناسازگاری آن از دیدگاه قرآن و آموزه های اسالم پرداخته شده است.

نظریه پردازان حوزه تیاتر بر این اعتقادند که یکی از مهمترین عوامل جذابیت یک اثر نمایشی، بدعت و نوآوری در تصاویر به اجرا درآمده میباشد که نوآوری در این عرصه، علاوه بر ساخت فضاهای دیداری، حاصل شناخت نقش نشانه ها است. آنگونه که نشانه شناسان بیان میدارند، دنیای پیرامون ما تنها از نشانه ها تشکیل شده است. نشانه شناسان، این نشانه ها را بر اساس حواس انسانی به نشانه های صوتی، دیداری و... معرفی مینمایند و در صحنه نمایش، براساس قوانین هنرهای دراماتیک، بیش از هرچیز، نشانه های دیداری است که توجه تماشاگر را به خود جلب نموده و دریافت تماشاگر قبل از هر نشانه ی دیگر از طریق نشانه های دیداری شکل میگیرد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی در پی آن است که با تبیین نقش جابجایی نشانه های دیداری در اجرای نمایش، نقش آن را در دریافت تماشاگر بررسی نماید. و در مسیر پاسخ به این سوال که چه رابطه ای بین تماشاگر و نشانه های دیداری یک نمایش برقرار است، انجام این پژوهش و دستاوردهای آن میتواند راهنمایی برای کارگردانان تیاتر کشورمان برای ساخت نمایشهای جذابتر باشد که در این مسیر از منابع کتابخانه ای و پایگاه های معتبر اینترنتی نیز بهره خواهیم برد.

یکی از پررون قترین دوره های هنری ایران اسلامی، دوره صفویه است به طوریکه قرن دهم و یازدهم هجری بهخصوص زمان حاکمیت شاه اسماعیل، شاه طهماسب و شاهعباس را دوران شکوفایی هنر اسلامی در ایران دانستهاند. پژوهش حاضر نگارگری دوره شاه طهماسب را که طولانی ترین دوره پادشاهی صفوی است، موردمطالعه قرار داده و عوامل تاثیرگذار بر آن را بررسی میکند. این پژوهش با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای در صدد پاسخگویی به این سوال اساسی که نگارگری دوره شاه طهماسب و عوامل موثر بر آن کدام است؟ برآمده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است در این دوره به دلیل علاقه شخصی شاه طهماسب به هنر و به ویژه هنر نقاشی، نگارگری پیشرفت بسیار زیادی کرد و هنرمندان بزرگی را تحویل جامعه هنری داد. ورود مضامین جدید به عرصه نگارگری و افزایش حوزه های تولید آثار هنری به سراسر کشور، مهمترین رویدادهای هنری این عصر به شمار میروند. از طرفی، عواملی همچون عوامل مذهبی و توبه های شاه طهماسب، عوامل سیاسی، عوامل اقتصادی و فرهنگی-هنری و مهمتر از همه شخصیت شاه طهماسب بر روند پیشرفت نگارگری تاثیر بسزایی داشته و فراز و نشیبهایی را در مسیر این هنر ایجاد کرده است.